شناسنامه علمی شماره
دوره 38، شماره 1 ، خرداد 1403، صفحه 1-15
مقاله پژوهشی
استفاده از مدل ها، معادلات انتقالی، شبکه عصبی
سعید حبیبی؛ مجتبی خوش‌روش؛ رسول نوری خواجه بلاغ
چکیده
آب، غذا و انرژی سه منبع اساسی برای حفظ زندگی و توسعه اقتصادی اجتماعی هستند و بهطور جداییناپذیری به هم مرتبط اند. هدف پژوهش حاضر بررسی شاخصهای بهرهوری آب، انرژی و پتانسیل گرمایش جهانی محصولات عمده زراعی یعنی گندم و کلزا در دو اقلیم متفاوت در دشت ساری (معتدل و مرطوب) و دشت شریفآباد (گرم و نیمه خشک) بود. برای بررسی این شاخصها ...
بیشتر
آب، غذا و انرژی سه منبع اساسی برای حفظ زندگی و توسعه اقتصادی اجتماعی هستند و بهطور جداییناپذیری به هم مرتبط اند. هدف پژوهش حاضر بررسی شاخصهای بهرهوری آب، انرژی و پتانسیل گرمایش جهانی محصولات عمده زراعی یعنی گندم و کلزا در دو اقلیم متفاوت در دشت ساری (معتدل و مرطوب) و دشت شریفآباد (گرم و نیمه خشک) بود. برای بررسی این شاخصها در محصول گندم و کلزا از دادههای مقطعی سال زراعی 1401-1400 استفاده شد. ابتدا تعداد نمونه بر اساس رابطه کوکران مشخص شد. سپس نمونهگیری بر اساس پرسشنامه طرح‌شده توسط خود محققان انجام گردید. تعداد 300 پرسشنامه تهیه شد و اطلاعات جمع‌آوری‌شده شامل مقدار مصرف نهادهها و مقدار تولید بود. نتایج نشان داد که میانگین بهرهوری فیزیکی آب در دشت ساری برای گندم و کلزا به ترتیب برابر با 1/13 و 0/67 کیلوگرم بر مترمکعب و در دشت شریفآباد بهترتیب 0/83 و 0/35 کیلوگرم بر مترمکعب بوده است. نیز، نتایج به‌دست‌آمده برای شاخصهای انرژی نشان داد که بالاترین میزان انرژی ورودی در دشت ساری و شریفآباد برای محصول گندم بهترتیب برابر با 80618 و 71072 مگاژول در هکتار بوده است. همچنین نتایج نشان داد که بالاترین میزان انتشار گازهای گلخانهای در دشت ساری برای محصول گندم برابر با 2495 و در دشت شریفآباد برابر با 2299 کیلوگرم CO2 در هکتار به دست آمد که علت احتمالی این امر استفاده بیش‌ازحد کود و سموم در دشت ساری است. نتایج کلی نشان داد که عملکرد محصول در مناطق مرطوب بیشتر از مناطق خشک و نیمه‌خشک نبوده و این شاخص به پارامترهای مختلفی از جمله مصرف آب و مدیریت زراعی بستگی دارد.
مقاله پژوهشی
مشارکت کشاورزان، ترویجی، نظرخواهی از تولیدکنندگان
اکرم عزیزی فر؛ مصطفی احمدوند؛ آیت اله کرمی
چکیده
امروزه، افزایش تقاضا برای آب از یک‌سو و کاهش ذخایر و منابع آبی قابل‌دسترس از سوی دیگر، تضادها و تعارضات آبی در بین بهرهبرداران را افزون ساخته است. ازاین‌رو، در این پژوهش که به روش پیمایش از نوع مقطعی انجام پذیرفت به واکاوی تعارضات آبی در بین بهرهبرداران حاشیه رودخانه تغار پرداخته شد. بر این اساس، جامعه آماری تحقیق شامل برنج‌کاران ...
بیشتر
امروزه، افزایش تقاضا برای آب از یک‌سو و کاهش ذخایر و منابع آبی قابل‌دسترس از سوی دیگر، تضادها و تعارضات آبی در بین بهرهبرداران را افزون ساخته است. ازاین‌رو، در این پژوهش که به روش پیمایش از نوع مقطعی انجام پذیرفت به واکاوی تعارضات آبی در بین بهرهبرداران حاشیه رودخانه تغار پرداخته شد. بر این اساس، جامعه آماری تحقیق شامل برنج‌کاران استفاده‌کننده از آب رودخانه تغار در شهرستان چرام، استان کهگیلویه و بویراحمد بود (230=N) که بر اساس جدول تعیین حجم نمونه کرجسی و مورگان، 140 مورد آنان بهعنوان نمونه آماری برآورد شد و با استفاده از روش نمونهگیری طبقهای تصادفی در بین جامعه آماری توزیع گردید. ابزار گردآوری دادههای تحقیق، پرسشنامهای ساختارمند بود که پس از تأیید روایی صوری آن توسط کارشناسان موضوعی، پایایی پرسشنامه با انجام مطالعهای راهنما و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (0/70≤α) و پایایی ترکیبی در سطح مطلوبی برآورد شد. دادههای گردآوری‌شده با استفاده از نرمافزار SPSS26 و PLS3 Smart تحلیل شد. یافتههای پژوهش نشان داد دو نوع تعارضات آب شامل بین فردی (برنج‌کاران با یکدیگر) و تعارض کشاورزان با سازمان آب در منطقه قابل مشاهده است. مقدار ضریب تعیین رفتار تضاد نشان داد که دو متغیر "درک از کنترل رفتار تضاد" و "قصد رفتار تضاد"، 57/1% از تغییرات واریانس رفتار تضاد را تبیین نمایند. علاوه بر آن، قصد رفتارتضاد (0/480=β) و درک از کنترل رفتارتضاد (0/311=β)، بیشترین اثر مستقیم و هنجارهای جامعه پیرامون تضاد (0/190=β) و نگرش نسبت به تضاد (0/127=β)، بیشترین اثر غیرمستقیم را بر بروز رفتار تضاد آب در کشاورزان مورد مطالعه داشتهاند. ازاین‌رو، جلب اعتماد و مشارکت برنج‌کاران در مدیریت بهرهبرداری از آب رودخانه از طریق تشکیل انجمنهای آببران و همچنین برگزاری کارگاههای آموزشی و ترویجی فنون مذاکره و مدیریت تعارض بهمنظور مدیریت تضادر در بین آنان پیشنهاد میگردد.
مقاله پژوهشی
آب موردنیاز، نیاز آبی ، پن من مانتیث
رضا سعیدی
چکیده
برای یک برنامه‌ریزی دقیق آبیاری، باید میزان تخلیه روزانه آب خاک در طول دوره رشد گیاه برآورد شود. تخلیه آب خاک وابسته به مقدار تبخیر-تعرق روزانه گیاه است. در این پژوهش مقدار تبخیر-تعرق روزانه ذرت رقم سینگل کراس 704، در بستر کشت مینی‌لایسیمتر از طریق پایش مداوم رطوبت خاک انجام شد. مقاومت روزنه‌ای برگها به‌صورت روزانه و توسط دستگاه ...
بیشتر
برای یک برنامه‌ریزی دقیق آبیاری، باید میزان تخلیه روزانه آب خاک در طول دوره رشد گیاه برآورد شود. تخلیه آب خاک وابسته به مقدار تبخیر-تعرق روزانه گیاه است. در این پژوهش مقدار تبخیر-تعرق روزانه ذرت رقم سینگل کراس 704، در بستر کشت مینی‌لایسیمتر از طریق پایش مداوم رطوبت خاک انجام شد. مقاومت روزنه‌ای برگها به‌صورت روزانه و توسط دستگاه پرومتر AP4 اندازه‌گیری شد. حد تخلیه مجاز آب خاک در چهار مرحله رشد اولیه(C1) ، توسعه (C2)، میانی (C3) و پایانی (C4)، بر اساس واکنش مقاومت روزنه‌ای برگها تعیین شد. به این صورت که لحظه افزایش مقاومت روزنه‌ای برگها (در هر مرحله رشد) نسبت به گیاهان شاهد، زمان اتمام آب سهل‌الوصول و انجام آبیاری جدید بود. متغیرهای اصلی شامل اثر مرحله رشد بر میزان تبخیر-تعرق گیاه و ضریب تخلیه مجاز آب خاک بود که در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی و با سه تکرار بررسی شد. برای شبیه‌سازی مقدار ضریب تخلیه مجاز آب خاک (P) بر اساس تبخیر-تعرق روزانه گیاه (ETc)، از توابع (مدل‌های) رگرسیونی استفاده شد. واسنجی مدل‌ها با دادههای روزانه در مراحل اولیه و توسعه رشد و ارزیابی مدل‌ها با دادههای روزانه در مراحل میانی و پایانی رشد انجام شد. همچنین مدل خطی فائو-56 با مدل‌های معرفی‌شده در پژوهش حاضر مقایسه شد. نتایج نشان داد که نرخ ETc ذرت (S.C 704) در مراحل اولیه، توسعه، میانی و پایانی رشد به ترتیب در بازه 4/5 - 1/5، 7/1 - 3/9 ، 7/5 -1/4 و 2/1 - 0/2 میلی‌متر در روز قرار داشت. حد تخلیه مجاز آب خاک در مراحل رشد مذکور به ترتیب 0/45، 0/66، 0/61 و 0/7 محاسبه شد. حساسیت متفاوت در مراحل رشد گیاه باعث شد که حد آب سهل‌الوصول در دوره رشد ثابت نباشد. در مراحل مختلف رشد، افزایش مقدار ETc موجب کاهش ضریب P و کاهش مقدار ETc، باعث افزایش ضریب P شد. توابع خطی، نمایی، لگاریتمی، درجه دوم، توانی و خطی فائو-56 بررسی شد. تابع درجه دوم با شاخصهای آماری 0/00035=RMSE،0/054=NRMSE، 0/0008=ME، -0/000005=CRM، 0/999=R2 و 999/0=EF، مدل بهینه در تخمین ضریب P بود. دلیل ضعف عملکرد مدل فائو-56، ثابت بودن حد تخلیه سهل‌الوصول آب و متوسط نرخ ETc در فصل رشد بود. ازاین‌رو مدل فائو-56 اصلاح شد. دستاورد پژوهش این بود که بدون پایش روزانه رطوبت خاک، می‌توان ضریب تخلیه مجاز آب خاک را با استفاده از ETc برآورد نمود. این روش به‌خصوص در برنامه‌ریزی آبیاری با دورهای کوتاه، مفید خواهد بود.
مقاله پژوهشی
مهدی جعفری تلوکلایی؛ علی شاهنظری؛ رسول نوری خواجه بلاغ
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی شاخصهای بهرهوری و انرژی محصولات برنج، گندم، ذرت علوفهای، ذرت دانهای و مرکبات در دشت تجن در سال زراعی 02-1401 انجام شد. نمونهگیری بر اساس 300 پرسشنامه طرح‌شده انجام گردید و اطلاعات جمع‌آوری‌شده شامل نفر- روز نیروی انسانی، ساعات کاری استفاده از ماشینآلات، مصرف سوخت ماشینآلات، مقدار مصرف ...
بیشتر
این پژوهش با هدف بررسی شاخصهای بهرهوری و انرژی محصولات برنج، گندم، ذرت علوفهای، ذرت دانهای و مرکبات در دشت تجن در سال زراعی 02-1401 انجام شد. نمونهگیری بر اساس 300 پرسشنامه طرح‌شده انجام گردید و اطلاعات جمع‌آوری‌شده شامل نفر- روز نیروی انسانی، ساعات کاری استفاده از ماشینآلات، مصرف سوخت ماشینآلات، مقدار مصرف کودهای نیتروژن، فسفات، پتاسیم، مقدار مصرف انواع سموم شیمیایی شامل علفکش، قارچکش و حشرهکش، مقدار آب مصرفی، مقدار بذر مصرفی و مقدار تولید بود. نتایج نشان داد که بیشترین میزان انرژی در دشت تجن در بخش انرژی ورودی برای محصول برنج (593256 مگاژول در هکتار)، انرژی خروجی برای محصول ذرت علوفهای (141795 مگاژول در هکتار)، انرژی خالص برای محصول ذرت علوفهای (110758/53مگاژول در هکتار) و بهرهوری انرژی نیز برای محصول ذرت علوفهای (1/1 کیلوگرم بر مگاژول) بوده است. همچنین، در بین تمامی محصولات، به ترتیب چهار نهاده آب مصرفی، کود نیتروژن، ماشینآلات و سوخت بیشترین میزان مصرف انرژی را به خود اختصاص دادند. نتایج حاصل از بررسی وضعیت بهرهوری فیزیکی آب نشان داد که بیشترین میزان بهرهوری در دشت تجن مربوط به ذرت علوفهای و مرکبات (6/3 و 5/3 کیلوگرم بر مترمکعب) و کمترین میزان بهرهوری مربوط به برنج (0/5 کیلوگرم بر مترمکعب) است. همچنین میزان بهرهوری آب محصول گندم و ذرت دانهای به ترتیب برابر با 2/6 و 1/8 کیلوگرم بر مترمکعب به دست آمد. به‌طورکلی، برای افزایش بهرهوری زمینهای کشاورزی و محصولات از لحاظ شاخصهای بهرهوری و انرژی، باید از کشت گیاهان با عملکرد مناسب، بیشترین میزان بهرهوری، و کمترین میزان مصرف نهادهها استفاده کرد. در میان محصولات مورد پژوهش، ذرت علوفهای به دلیل تأثیر بسیار زیاد در تأمین امنیت غذایی و کاهش نیاز به واردات نهادههای مصرفی دام و طیور، برای افزایش سطح زیر کشت شرایط مناسبتری نسبت به دیگر محصولات داشت.
مقاله پژوهشی
آبهای نامتعارف، آلودگی،آب شور
علی مومن پور؛ محسن کلاگری؛ محمد هادی راد
چکیده
در مناطق خشک و نیمه‌خشک که دارای مناطقی با کیفیت پایین آب‌وخاک است، شناسایی گونههای چوبی متحمل به شوری از اهمیت بهسزایی برخوردار است. این پژوهش با هدف شناسایی ژنوتیپهای (provenances) پده متحمل به شوری در مقایسه با ژنوتیپهای بومی استان یزد به‌صورت اسپیلیت پلات در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با فاکتور اصلی شوری در چهار سطح و فاکتور ...
بیشتر
در مناطق خشک و نیمه‌خشک که دارای مناطقی با کیفیت پایین آب‌وخاک است، شناسایی گونههای چوبی متحمل به شوری از اهمیت بهسزایی برخوردار است. این پژوهش با هدف شناسایی ژنوتیپهای (provenances) پده متحمل به شوری در مقایسه با ژنوتیپهای بومی استان یزد به‌صورت اسپیلیت پلات در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با فاکتور اصلی شوری در چهار سطح و فاکتور فرعی ژنوتیپهای پده در هفت سطح و با سه تکرار در طی سالهای 1402-1401 در ایستگاه حسین‌آباد مرکز ملی تحقیقات شوری اجرا شد. سطوح شوری آب آبیاری شامل 2/80، 6، 10 و 14 دسیزیمنس بر متر و ژنوتیپهای پده مورد مطالعه شامل 1)اصفهان، 2)منجیل، 3)یزد1، 4)یزد2، 5) گرمسار، 6)قرخلار و 7)کرمان بودند. نتایج نشان داد که نوع ژنوتتیپ و سطح شوری بر تغییرات صفات مورفولوژیک، فیزیولوژیک و غلظت عناصر غذایی مؤثر است. تمامی ژنوتیپهای مزبور به‌خوبی سطح شوری شش دسیزیمنس بر متر را تحمل کردند، اما با افزایش بیشتر شوری، تمامی ویژگیهای رشدی در برخی از ژنوتیپها بهطور معنیداری کاهش یافت. در سطوح شوری 10 و 14 دسیزیمنس بر متر، ارتفاع کل، قطر کل، قطر برابر سینه و میزان افزایش آنها در طی فصل رشد، درصد نکروزهگی و محتوای رطوبت نسبی برگها در ژنوتیپهای کرمان، منجیل و گرمسار بهطور معنیداری نسبت به درختان شاهد کاهش داشت ولی محتوای سدیم، نسبت سدیم به پتاسیم و محتوای نشت یونی نسبی برگها بهطور معنیداری نسبت به درختان شاهد، افزایش یافت. کاهش معنیدار در صفات رشدی بررسی شده در ژنوتیپهای یزد1 و قرخلار تنها در سطح شوری 14 دسیزیمنس بر متر نسبت به درختان شاهد، مشاهده شد. این نتایج حاکی از آن است که ژنوتیپهای یزد1 و قرخلار از طریق حفظ ویژگیهای رشدی خود و افزایش جذب پتاسیم در برابر سدیم، توانستند به‌خوبی شوری تا 10 دسیزیمنس بر متر را تحمل نمایند. پس از آنها، ژنوتیپهای یزد2 و اصفهان تحمل نسبتاً خوبی به شوری از خود نشان دادند. اما، ژنوتیپهای کرمان، گرمسار و منجیل بهترتیب بهعنوان حساسترین ژنوتیپها به شوری شناسایی شدند. پس توصیه میشود که کیفیت چوب و میزان عملکرد ژنوتیپهای انتخابی در شرایط شور بررسی شود تا بتوان بهترین ژنوتیپ را برای تولید چوب در مناطق شور معرفی نمود.
مقاله پژوهشی
آب موردنیاز، نیاز آبی ، پن من مانتیث
سید اسماعیل یزدانی؛ سید احمد حسینی؛ غلامحسن رنجبر
چکیده
کاملینا یک گیاه دانه روغنی است که می‌تواند در مناطق خشک و نیمه خشک با مصرف آب کم، عملکرد مناسبی تولید نماید. به منظور بررسی واکنش کاملینا (رقم سهیل) به کاربرد مقادیر مختلف آب آبیاری، این مطالعه در سال زراعی 1401-1402 در شهرستان خاتم استان یزد انجام شد. تیمارهای رطوبتی به ترتیب شامل آبیاری مزرعه به روش تیپ ۱۰۰% (آبیاری کامل بهعنوان شاهد)، ...
بیشتر
کاملینا یک گیاه دانه روغنی است که می‌تواند در مناطق خشک و نیمه خشک با مصرف آب کم، عملکرد مناسبی تولید نماید. به منظور بررسی واکنش کاملینا (رقم سهیل) به کاربرد مقادیر مختلف آب آبیاری، این مطالعه در سال زراعی 1401-1402 در شهرستان خاتم استان یزد انجام شد. تیمارهای رطوبتی به ترتیب شامل آبیاری مزرعه به روش تیپ ۱۰۰% (آبیاری کامل بهعنوان شاهد)، ۷۵% و ۵۰% آبیاری کامل) بود. نتایج نشان داد که تأثیر تیمارهای آبیاری بر عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، شاخص برداشت، ارتفاع بوته و درصد پروتئین کاملینا معنیدار بود (p<0.05) و با کاهش حجم آب آبیاری میزان عملکرد بیولوژیک بطور معنیدار کاهش یافت با مصرف آب آبیاری به میزان 75% و 50% آبیاری کامل، عملکرد بیولوژیک به ترتیب 18/3% و 46/0% در مقایسه با تیمار شاهد کاهش نشان داد. بیشترین عملکرد دانه به میزان 2373/3 کیلوگرم در هکتار با کاربرد 2384 مترمکعب آب آبیاری در هکتار (تیمار شاهد) بدست آمد. با کاهش میزان آب آبیاری به میزان 75% و 50% آبیاری کامل، عملکرد دانه به ترتیب به میزان 31/4% و 40% کاهش یافت. میزان‌های شاخص برداشت در تیمارهای 100%، 75% و 50% به ترتیب 22/6%، 19% و 25% بود. حداکثر ارتفاع گیاه مربوط به تیمار شاهد و 90 سانتی‌متر بود. میزان بهرهوری آب بین 0/88 کیلوگرم بر متر مکعب برای تیمار 75% آبیاری کامل تا 1/04 کیلوگرم بر متر مکعب در تیمار کاربرد آبیاری کامل بود. بیشترین میزان پرولین گیاه در تیمارهای کاهش حجم آب آبیاری مشاهده شد، بطوریکه با کاهش حجم آب آبیاری، میزان پرولین در مقایسه با شاهد به میزان 1/4 برابر افزایش یافت. نتایج نشان داد که در مقایسه با گیاهان زراعی رایج زمستانه، حجم آب آبیاری مورد نیاز برای گیاه کاملینا به ویژه با روش آبیاری تیپ بسیار کم می‌باشد. از اینرو، این گیاه می‌تواند به عنوان یک گیاه کم‌آبخواه در کشت‌های تاخیری در فصل زمستان استفاده شود.