نگاهی بر عملکرد شبکه آبیاری و زهکشی دشت ورامین بر اساس مدل SWOT

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده علوم کشاورزی و صنایع غذایی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 استادیار گروه توسعه کشاورزی، دانشکده علوم کشاورزی و صنایع غذایی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناسایی نقاط­ ضعف، قوت، تهدید و فرصت در شبکه دشت ورامین از نگاه بهره‌برداران، کارشناسان و مدیران شبکه انجام­ شد. ابزار پژوهش پرسشنامه بود که روایی آن با تکمیل 30 نمونه اولیه و بررسی پایایی تحت­نظر اساتید دانشگاه، مدیران و صاحب­نظران متخصص اصلاح گردید. جمع­آوری اطلاعات به‌صورت تک ­مرحله ­ای، تصادفی و میدانی بود. جامعه آماری شامل بهره‌برداران شبکه، کارشناسان خبره و مدیران فعال بود. حجم نمونه ­آماری از طریق رابطه کوکران 98 و برای جلوگیری از خطا 105 نفر تعیین شد. نتایج مدل تحلیلی SWOT نشان می­دهدکه احتمالاً با افزایش اطلاعات و آگاهی واقعی­ بهره­ برداران شبکه درباره چالش ­های شبکه، هزینه ساخت و نگهداری، اقدامات اداره آبیاری و امور آب، جهاد کشاورزی، و دیگر ارگان­ها و سازمان­های مرتبط، آن­ها به جای مقابله و نگرش منفی، همراهی مسئولانه و دغدغه ­مندتر داشته و در راستای رفع تهدید، حذف ضعف، تقویت قوت و استفاده از فرصت­ها قدم­ های مؤثرتری بردارند. بررسی تطبیقی نظرات کارشناسان نشان داد که، همانند نظر بهره‌برداران، فرصت‌ها بیشتر از تهدید، ضعف و قوت بود، این نتیجه نشان از اشتراک دیدگاه این دو گروه و امیدواری به فرصت­ های موجود شبکه دارد. از دیدگاه مخاطبان، اولویت با تعیین استراتژی ­های رقابتی و سپس تدافعی است. با اطلاع از مشکلات بهره­بردار (چالش فرآیند اداری، ناهماهنگی بخش­های مرتبط با حوزه آب، نگاه منفی به اقدامات دولتی با مشاهده تجربه ­های ناموفق پیشین)، کارشناسان می­توانند به‌منظور تسهیل امور آب­بران، رفع ضعف، و مقابله با تهدیدهای اثرگذار، با فعالیت ­هایی همچون ترویج شیوه­ های نوین آبیاری و کشاورزی و نمایش تجربیات موفق مدیریت مشارکتی آب­بران در شبکه­، اقداماتی راهگشا و کاربردی داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Look at the Performance of Irrigation and Drainage Network of Varamin Plain Based on SWOT Model

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Afshani 1
  • Mahdi Sarai Tabrizi 2
  • mostafa teimoori 3
1 M.Sc. of Irrigation and Drainage, Department of Water Engineering and Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Department of Water Engineering and Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Rural Development, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The current research was conducted with the aim of identifying the weaknesses, strengths, threats, and opportunities in the operation of the Dasht Varamin Network from the viewpoint of users, experts, and managers of the network. The research tool was a questionnaire whose validity was improved by completing 30 prototypes and checking reliability under the supervision of university professors, managers, and experts in this field. Data was collected by single-stage, random, and field survey. The statistical population included the network operators, experts, and active managers. The statistical sample size was 98 through the Cochrane relationship and 105 to avoid errors. The results of the SWOT analytical model showed that with increasing information and real awareness of the users about the challenges of the network, the cost of construction and maintenance, the actions of the Irrigation Department and Water Affairs, Agricultural Jihad, and other related organizations, will encourage the users to stop confronting and having a negative attitude. Thus, they would probably have a more responsible and concerned participation and would take more effective steps in order to remove the threat, eliminate the weakness, enhance the strength, and use the opportunities. The comparative examination of the opinions of experts such as users determined opportunities more than threats, weaknesses and strengths, this shows a shared view and hope for the existing opportunities of the network. From the respondents’ point of view, the priority was to determine the competitive strategies, then, the defensive ones. Knowing the problems of the users (challenge of the administrative process, inconsistency of the sectors related to water, negative view of the government measures by considering the previous unsuccessful experiences) experts can eliminate the weaknesses and threats in order to facilitate the affairs for the water users. Activities such as promoting new methods of irrigation and agriculture and showing the successful experiences of cooperative management of water users in the network, should have pioneering and practical results.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Performance Evaluation
  • Water Users' Organization
  • Participatory Management

مراجع

  1. اجلالی ف، حسن‌پور ر، و عسگری ا، 1387. سازمان‌دهی تشکل آب‌بران جهت مدیریت در نگهداری و بهره‌برداری شبکه‌های آبیاری و زهکشی در پروژه مدیریت جامع آب و خاک البرز. پنجمین کارگاه ملی مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، تهران، 26 دی 1387، باشگاه توانیر، تهران، ایران. صفحه 144-131.
  2. احسانی م، 1387. درس­های آموزنده از تجارب انتقال مدیریت آبیاری. پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی، ایران، تهران، باشگاه توانیر. 26دی1387. صفحه 19-35‌.
  3. اژدری س و هدایت ن، 1395. بررسی شاخص­های عملکرد آبیاری در شبکه آبیاری و زهکشی دز کانال E4 منطقه شرق دز. همایش ملی آب و سازه‌ها هیدرولیکی، 11اسفند 1395، دانشگاه آزاد، واحد دزفول، دزفول، ایران.
  4. امید م، اسکندری غ، شعبانعلی­فمی ح و اکبری م، 1388. واکاوی مشکلات تشکل‌های آب‌بران در فرآیند انتقال مدیریت آبیاری مطالعه شبکه‌های تجن، مغان و ورامین. مجله تحقیقات آب و خاک ایران، 40 (2): 167-175.
  5. بی­نام، 1386.گروه کار ارزیابی عملکرد سامانه­های آبیاری و زهکشی، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. راهنمای عملی ارزیابی شبکه‌های آبیاری و زهکشی. ترجمه و تدوین. شماره 103، 263 صفحه.
  6. بی­نام، 1398. گزارش فنی شبکه آبیاری و زهکشی ورامین. شرکت آبیاری آب منطقه‌ای پاکدشت، 22 صفحه.
  7. بی­نام، 1399. مروری بر مدل برنامه­ریزی راهبردی (استراتژیک) SWOT. 17 صفحه.
  8. پاسیار ف و منعم م ج، 1387. ارائه شاخص­های تفکیکی ارزیابی عملکرد برای عوامل سازه­ای و بهره‌برداری شبکه‌های آبیاری. مجله تحقیقات مهندسی کشاورزی، 9 (1): 15-30.
  9. پژوهان ع، عمانی ا، و سلمان­زاده س، 1395. تحلیل موانع مشارکت گندم­کاران در زمینه تشکیل تشکل آب‌بران، شبکه آبیاری دز. فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی. 3 (3): 365-378‌.
  10. حبیبی کندبن ع، کیهانی م، پرورش­ریزی ع، و شیخ حسینی م، 1396. استفاده از شاخص­های خارجی فرآیند ارزیابی سریع در شبکه آبیاری قزوین. مجله­ی تحقیقات آب و خاک ایران، 48(3): 502-491.
  11. حسین­پور ز، منهاج م ح و کاوسی کلاشمی م، 1394. ارزیابی عوامل مؤثر بر مشارکت اعضای تعاونی آب‌بران در مدیریت منابع آب کشاورزی. مجله­ی رشد و توسعه اقتصاد روستایی و کشاورزی، ویژه­نامه فصلنامه پژوهش­های رشد و توسعه اقتصادی، 1(2): 91-104.
  12. حسینی ا، پناهی ف و داغستانی م، 1394. شناسایی عوامل مؤثر بر سطح مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی، استان بوشهر. مجله­ی پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی، 8(2): 71-85.
  13. زندرضوی س، ملکمیان ل، کامران ف، ضیایی ک و اخلاص­پور ر، 1387. بررسی موانع عاملیتی مؤثر بر مشارکت سازمان­یافته (مطالعه موردی تشکل‌های آب‌بران شهرستان بردسیر). مجله پژوهش اجتماعی، 1(1): 99-119.
  14. زهتابیان غ ر، رفیعی­امام ع، علوی­پناه ک و جعفری م، 1383. بررسی آب زیرزمینی دشت ورامین جهت استفاده از آبیاری اراضی کشاورزی. مجله پژوهش­های جغرافیایی، شماره 38(2):102-91.
  15. سیارایرانی ک، 1383. ضرورت اهمیت بهینه­سازی مصرف آب کشاورزی و تغییر مدیریت تقسیم و توزیع آب از دولتی به خصوصی. گوهران­کویر. مجموعه مقالات اولین همایش بررسی مشکلات شبکه‌های آبیاری و زهکشی و مصرف بهینه کشاورزی، 9 و 10 خرداد 1383. تهران، ایران. صفحه 163-159.
  16. سیدجواد م و مشعل م، 1393. ارزیابی شاخص­های هیدرولیکی سازه‌ها نیرپیک (مورد مطالعه: شبکه آبیاری و زهکشی دشت ورامین). مجله مدیریت آب و آبیاری، 2 (4): 229-222.
  17. شکری ز، شاهنظری ع و ضیاء تباراحمدی م، 1393. شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر موفقیت تشکل‌های آب‌بران در پروژه جامع آب و خاک البرز. مجله پژوهش آب در کشاورزی، 1(28): 242-250.
  18. عبدالله­زاده غ، جهانگیر ل، محبوبی م و قزل ع، 1397. تأثیر الگوی مدیریت مشارکتی در بهره‌برداری بهینه آب در شهرستان آق­قلا. مجله پژوهش آب در کشاورزی، 32 (1): 131-146.
  19. عربی ع و محبی م، 1387. فرآیند ایجاد تشکل‌های آب‌بران و چالش‌های مربوطه در شبکه آبیاری و زهکشی دشت عباس . پنجمین کارگاه ملی مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه­های آبیاری و زهکشی. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، تهران، 26 دی 1387، باشگاه توانیر ، تهران، ایران. صفحه 74-53.
  20. عطائی پ و ایزدی ن، 1393.(الف) تحلیل مطالعات اجتماعی شبکه آبیاری و زهکشی بند فیض­آباد در استان فارس. مجله پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی. 7(2): 61-82.
  21. عطائی پ و ایزدی ن، 1393.(ب) تحلیل مسئولیت­های تشکل‌های آب‌بران و زمینه­یابی موانع ایجاد آن از دیدگاه بهره‌برداران. مجله پژوهش آب در کشاورزی، 4(28): 738-849.
  22. فال­سلیمان م و صادقی ح، 1392. تحلیل توانمندی­های بخش کشاورزی استان خراسان جنوبی در راستای توسعه­ی پایدار با استفاده از مدل SWOT. مجله جغرافیا و توسعه، 30(1):139-156.
  23. قربانیان م، فصیحی هرندی م و لیاقت ع، 1398. بانکداری اجتماعی آب، بازتعریف رژیم­های حکمرانی آب. مجله­ی تحقیقات منابع آب ایران، 15(4): 325-337.
  24. مرتضی­نژاد م، یعقوبی ج، ستوده­نیا ع و داغستانی م، 1391. راه­کارهای بهینه­سازی مدیریت منابع آب در شبکه‌های آبیاری از دیدگاه آب‌بران (مطالعه­ی موردی: شبکه آبیاری دشت قزوین). مجله­ی مهندسی منابع آب، 5(1): 69-77.
  25. منتظر ع ا و پاشازاده ن، 1390. ارزیابی عملکرد توزیع آب در شرایط مختلف بهره‌برداری کانال اصلی غرب شبکه آبیاری با استفاده از مدل هیدرولیکی CANALMAN نشریه آب و خاک(علوم و صنایع کشاورزی)، 25(1): 139-125.
  26. ناصری س و درویشی ف، 1394. مدیریت بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی (پژوهش موردی: شبکه آبیاری و زهکشی سلیمانشاه). کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران، انجمن آبیاری و زهکشی، دوره 1، 1394.
  27. نجفی ن، خسروی­پور ب، غنیان م، برادران م و دحیماوی ع، 1391. شناسایی عوامل بازدارنده موفقیت تشکل‌های آب‌بران از دیدگاه بهره‌برداران حوزه­های کرخه شمالی و جنوبی استان خوزستان. مجله پژوهش­های روستایی، 4 (1): 165-188.
  28. نحوی­نیا م ج، لیاقت ع و عباسی ف، 1398. ارزیابی شبکه آبیاری با مفاهیم کلاسیک و جدید راندمان آبیاری (مطالعه موردی: شبکه حمودی خوزستان). مجله­ی تحقیقات آب و خاک ایران، دوره 50، شماره 3، مرداد 1398، صفحه 579-567.
  29. ولی­وند ف و کتیبه ه، 1398. ارزیابی اثرات کمی بلندمدت شرایط مدیریت و بهره‌برداری کنونی بر آبخوان دشت ورامین. نشریه­ی پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، 26(2): 251-261.
  30. Aryal, P., Rajouria, D. 2007. Equitable Distribution and Common Resources Management at Andhi Khola Irrigation System. The 4th Regional conference and 10th International seminar on Participatory Irrigation Management, 2-5 May. Tehran. Iran.
  31. Gallego-Ayala, J., and Juízo, D. 2011. Strategic implementation of integrated water resources management in Mozambique: A’SWOT analysis, Physics and Chemistry of the Earth, 36 (14-15), 1103–1111
  32. Kazbekova, J., Abdullaev, I., Manthrithilake, H., Qureshi, A. and Jumaboev, K. 2009. Evaluating planning and delivery performance of water user associations (WUAs) in Osh Province, Kyrgyzstan. Agriculture Water Management, 96 (8): 1259-1267.
  33. Pék, É., Fert, I. and Alobid, M. 2019. Evaluating the Effect of Farmers’ Participation in Irrigation Management on Farm Productivity and Profitability in the Mubuku Irrigation Scheme, Uganda. Journal of Water, 2019, 11: 1-18., 2413.
پژوهش آب در کشاورزی
دوره 36، شماره 2
جلد 36 شماره 2 سال 1401
شهریور 1401
صفحه 147-164

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار