بررسی عوامل موثر بر اضافه برداشت کشاورزان از منابع آب زیرزمینی در دشت زاوه- تربت‌حیدریه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیار گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه تربت حیدریه

3 استاد گروه مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد

4 دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه اقتصاد کشاورزی، دانشگاه تربت حیدریه

چکیده

کشاورزی در مناطق خشک و نیمه‌خشک بیشتر به استحصال آب­های زیرزمینی وابسته است. بهره­برداری از ذخایر آب زیرزمینی در دشت زاوه- تربت­حیدریه بیشتر از پتانسیل تجدیدپذیر آبخوان بوده و لایه­های آب زیرزمینی در این منطقه دارای کسری مخزن است. به همین منظور، در این پژوهش با استفاده از اطلاعات به‌دست‌آمده از مصاحبه با کشاورزان در این دشت (که از طریق نمونه­گیری خوشه­ای دومرحله­ای در سال 95-1394 انتخاب‌شده بودند) و به­کارگیری مدل توبیت (Tobit model)به روش دومرحله‌ای هکمن به بررسی عوامل مؤثر بر اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی پرداخته شد. نتایج الگوی دومرحله‌ای هکمن در مورد اضافه برداشت آب نشان داد که در مرحله اول متغیرهای توضیحی نوع کشت غالب، مالکیت شخصی و مالکیت سهم­بری چاه آب با اثر نهایی 35/0، 43/0 و 41/0، رابطه مستقیم؛ و متغیرهای عمق چاه، نوع کانال انتقال آب و کشت محصولات کم­آب رابطه معکوسی با اضافه برداشت داشتند. در مرحله دوم نتایج نشان داد که رابطه متغیرهای فاصله مزرعه تا چاه، درآمد سالیانه کشاورز و نوع کشت غالب با میزان اضافه برداشت، رابطه ای مستقیم و معنی­دار در سطح پنج درصد بود. بر این اساس، توجه بیشتر به عوامل فنی مؤثر در بهره‌برداری و مدیریت آب به همراه افزایش آگاهی کشاورزان در جهت مشارکت در اصلاح الگوی کشت، گامی مؤثر درزمینه کاهش اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی بوده و پیشنهاد می­شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Factors Affecting Groundwater Resources Overdraft by Farmers in Zaveh-Torbath Heydarieh Plain

نویسندگان [English]

  • Alireza Karbasi 1
  • Toktam Mohtashami 2
  • Amin Alizadeh 3
  • Zahra Moghimi 4
2 Torbat Heydarieh
چکیده [English]

Agriculture in arid and semiarid areas is dependent on groundwater extraction. Utilization of groundwater resources in Zaveh-Torbath Haydarieh plain is more than the aquifer's renewable potential, therefore, these resources have a reservoir deficit. To this end, in this study, using the information obtained from interviews with farmers in this plain, who were selected through cluster sampling in the year 2015-2016, and the use of the Tobit Model and the two-stage method of Hackman, factors influencing the extraction of groundwater resources were studied. The results of the two-stage Hackman model showed that, in the first stage, the explanatory variables including the dominant cultivation and personal and share ownership of water wells had a positive final effect of 0.35, 0.43 and 0.41, respectively, while variables of well depth, type of water transfer channel, and low yielding crops had a negative effect on overdraft of groundwater resources. In the second stage, the results showed that farm-to-well distance, farmer's annual income, and type of the dominant cultivation had a positive and significant effect at 5 percent on overdraft. Accordingly, paying more attention to the technical factors effective in water management, as well as raising farmers' awareness of their participation in improving cropping pattern, is an effective step in reducing overdraft of groundwater resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Socio-economic factors
  • Overdraft
  • Tobit model
  • Hackman two-stage model

مراجع

  1. بارانی، س. 1389. شبیه­سازی آبخوان دشت مروست. پایان­نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری. دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه یزد. ص 127.
  2. باغستانی، م.، زیبایی، م. 1389. اندازه‌گیری تمایل به پرداخت کشاورزان برای آب‌های زیرزمینی در منطقه رامجرد: کاربرد روش CNM. اقتصاد کشاورزی. جلد4 (3): 64- 41.
  3. باقری، م. 1390. انگیزه گرایش به حفر چاه غیرمجاز و برداشت بی­رویه از آب­های زیرزمینی: مطالعه­ی موردی دشت برازجان. پایان­نامه کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی. دانشگاه پیام نور، مرکز تهران شرق.
  4. باقری، م.، بخشوده، م. 1389. هزینه‌های جنبی برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و تعیین عوامل مؤثر بر آن در شهرستان ممسنی. اقتصاد کشاورزی. جلد4 (1): 99- 79.
  5. بی‌نام. 1392. گزارش مطالعات مدیریت به­هم­پیوسته منابع آب منطقه تربت­حیدریه. 92- 1391. جلد ششم. آب­های زیرزمینی. شرکت آب منطقه­ای خراسان رضوی.
  6. خلق ذکرآباد، ز.، محمدزاده، ح.، ناصری، ح. ر. و نظری، ر. 1391. شبیه‌سازی سیستم جریان آب زیرزمینی دشت زاوه- تربت‌حیدریه با استفاده از کد MODFLOW. شانزدهمین انجمن زمین‌شناسی ایران، دانشکده علوم شیراز.
  7. رضایی، م. ر. محمدی، ح. کرمی، ا. 1391. بررسی عوامل مؤثر بر بهره­برداری از منابع آب و پایداری آن در شرایط جغرافیایی متفاوت در استان فارس. محیط­شناسی. جلد 38، (4): 78-67.
  8. زارع مهرجردی، م. 1386. ارزش­گذاری آب­های زیرزمینی در بخش کشاورزی: مطالعه موردی شهرستان کرمان. پایان­نامه دوره دکتری. دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس.
  9. زیبایی، م. 1386. عوامل مؤثر بر عدم تداوم در استفاده از سیستم­های آبیاری بارانی در استان فارس: مقایسه تحلیل لاجیت و تحلیل ممیزی. اقتصاد کشاورزی. جلد2، (1): 194- 183.
  10. صبوحی، م، سلطانی، غ، زیبایی، م. 1386. ارزیابی راه­کارهای مدیریت منابع آب زیرزمینی: مطالعه موردی دشت نریمانی در استان خراسان. فصلنامه علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب­وخاک . جلد 11، (1): 484- 475.
  11. صفری، ح.، نوابی نیا، و. و شریفی، م. 1383. تعیین عمق بهینه چاه‌ها جهت کف شکنی با استفاده از برنامه‌ریزی غیرخطی. مجله آب و فاضلاب. 15: 35-41
  12. علیزاده، ا. 1391. اصول هیدرولوژی کاربردی. چاپ33. انتشارات دانشگاه امام رضا، مشهد: 13 و 808
  13. فلسفی­زاده، ن. صبوحی، م. مظفری، م. 1393. تعیین سهم عوامل مؤثر بر اضافه برداشت منابع آب زیرزمینی (مطالعه موردی: شهرستان مرودشت). اقتصاد کشاورزی. جلد 8، (3): 114-101.
  14. مختاری، د.، شجری، ش. و ستوده، ع. 1389. ارائه الگوی بهره‌برداری پایدار از منابع آب زیرزمینی، مطالعه موردی دشت رودان-برنطین در استان هرمزگان. گزارش نهایی. شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان.
  15. یزدی، م، جبلی، م. 1392. بررسی اثرات برداشت بی­رویه و مدیریت بهره­برداری پایدار از منابع آبی در مناطق خشک و نیمه­خشک (مطالعه موردی: حوزه آبریز یزد- اردکان). اولین کنفرانس هیدرولوژی مناطق نیمه‌خشک، سنندج.
  16. Al-Juaidi, A. E. 2009. Water allocation for agricultural use considering treated wastewater, public health risk, and economic Issues. Ph.D dissertation in civil and environmental engineering. School of Graduate Studies, Utah State University.
  17. Amemyia, T. 1985. Advance econometrics. 1st ed. Harvard University press. Cambridge Massa chusetts.
  18. Azizi Khalkheili, T and GH.H. Zamani. 2009. Farmer participation in irrigation management: the case of Doroodzan Dam irrigation network, Iran. Agri. Water. Manage. 96: 859-865.
  19. Berks, F. 1989. Common property resource: ecology and community- based sustainable development. BHL Press: London. p 4. www.scholar.lib.vt.edu
  20. Chandran, K.m and G. Chackacherry. 2004. Factors influencing farmer participation in irrigation management. Trop.Agri. 42: 1-2.
  21. Diwakara, H. 2005. Perception of groundwater sharing and community prosperity: an orderd-probit approach. Socio.Econ.Dev.J. 7(2): 218-234.
  22. English, M. J., Solomon, K. H. and G. J. Hoffman. 2002. A paradigm shift in irrigation management. J. Irrig. Drain. Eng. 128(5): 267-277.
  23. Green, W. H. (2003). Econometric Analysis. New York, MCMillan press.
  24. Heckman, J. J. (1976). The common structure of statistical models of trauncation, sample selection and limited dependent variables and a sample estimator for such models. Annals of Econ. and Soci. Measur. 5: 475- 492.
  25. Lingren, A. 1999. The value of water: a study of the stampriet aquifer in Nambia. UMEA University. 
  26. Pfister, S., Bayer, P., Koehler, A. and S. Hellweg. 2011. Projected water consumption in future global agriculture: scenarios and related impacts. Science of the Total Environment (Article in press).
  27. Qiao, G., and K.K. Klein. 2009. Water user associations in Inner Mongolia: factors that influence farmers to join. Agri. Water. Manage. 96. 822-830.
  28. Shahroudi, E.A and M. Chaizari. 2007. Factors influencing farmers’ attitudes toward participation in water users’ cooperative, case study: Khorasan Razavi province.  Agri. and Natural Res. J. 11(42): 319-299
  29. Tobin, J. 1985. Estimation of relationships for limited dependent variables. Econometrica, 26(1): 24-36.
پژوهش آب در کشاورزی
دوره 34، شماره 4
جلد 34 شماره 4 سال 1399
بهمن 1399
صفحه 603-614

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار