بررسی اثر سیاست‌های قیمت و سهمیه‌بندی آب کشاورزی بر پایداری منابع آب استان گلستان

نویسندگان

1 استادیار گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

2 دانشیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

3 استادیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

چکیده

مدیریت تقاضای آب یکی از مهم­ترین موضوعات برای رسیدن به توسعه­ پایدار بالاخص در کشورهای خشک و نیمه­خشک می­باشد. این مطالعه با هدف ارزیابی پایداری منابع آب ناشی از سیاست­های مدیریت تقاضا (افزایش قیمت آب به میزان 50% و 100% و سهمیه­بندی آب 10% و 20%) در بخش کشاورزی استان گلستان با استفاده از روش برنامه­ریزی ریاضی مثبتو شاخص­های پایداری منابع آبی انجام گرفت. داده­های لازم از آب منطقه­ای و سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان و تکمیل پرسشنامه و مصاحبه رودررو با 280 کشاورز در استان گلستان در سال زراعی 98-1397 جمع­آوری گردید. بر اساس نتایج، اعمال سناریوی افزایش 50% و 100% قیمت آب به ترتیب منجر به کاهش72/2% و 44/5% مصرف آب و همچنین 06/5% و 99/9% سودناخالص (بازده برنامه­ای) خواهد شد. همچنین اعمال سناریوی 10% و 20% سهمیه­بندی منابع آبی به ترتیب منجر به کاهش 9/8% و 56/11% مصرف آب و کاهش 54/0% و 75/1% سودناخالص خواهد شد.  به علاوه سود ناخالص به ازای واحد حجم آب در بخش زراعی با اعمال سناریوی افزایش 50% و 100%قیمت آب به ترتیب 41/2%و 81/4% کاهش و با اعمال سناریوی 10%و 20% سهمیه­بندی منابع آبی به ترتیب 17/9%و 09/11% افزایش می­یابد. همچنین، کارایی اشتغال مصرف آب، با اعمال سناریوهای افزایش 50%و 100% قیمت آب به ترتیب به میزان 78/0% و 6/1% افزایش و بر اساس سناریوهای 10% و 20% کاهش منابع آبی به ترتیب 6/2%و 8/5% افزایش خواهد یافت. بنابراین، توصیه می شود از سیاست­های سهمیه­بندی آب مانند توزیع نوبتی آب بین کشاورزان یا تحویل حجمی آب بر اساس نیاز آبی و راندمان آبیاری، با توجه به الگوی کشت در منطقه استفاده کنند و برای جبران کاهش سود کشاورزان، از پرداخت­های مستقیم به کشاورزان حمایت شود. همچنین پیشنهاد می­گردد از روش­هایی در آبیاری استفاده کنند که بهره­وری آب را افزایش می دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Effects of Water Pricing Policy and Water Quota on Water Resources Sustainability in Golestan Province

نویسندگان [English]

  • Azam Rezaee 1
  • ramtin joolaie 2
  • ALI keramatzadeh 3
2 Associated Professor of Agricultural Economics,Faculty of Agricultural Management, Gorgan University of Agricultural Sciences & Natural resources.
3 Assistant Professor of Agricultural Economics,Faculty of Agricultural Management, Gorgan University of Agricultural Sciences & Natural resources
چکیده [English]

Sustainability of water resources has the most important role in the sustainability of agricultural systems. In this study,  positive mathematical programming was applied in 2018-19 to evaluate the sustainability of water resources and to determine the cropping pattern in Golestan province based on water demand management policies, i.e. water price increase by 50% and 100%, and reducing water quota by 10% and 20%. First, according to water price increases and water quota policy scenarios, the cropping pattern was evaluated in this area. Then, by using the sustainability indicators such as gross margin (GM), water consumption, economic efficiency, and labor efficiency the sustainability of water resources was calculated. Based on water price increases by 50% and 100%, water consumption and GM decrease by, respectively, (2.72% and 5.44%) and (5.06% and 9.99%). Also, based on water quota policy of 10% and 20% reduction, water consumption and GM decrease by, respectively, (8.9% and 11.56%) and (0.54% and 1.75%). In addition, GM per unit of water in agricultural sector decreases by 2.41% and 4.81% in response to to water price increase by 50% and 100%, respectively, and in case of 10% and 20% reductiion in water quota policy, it increases by, respectively, 9.17% and 11.09%. Water price increase by 50% and 100% and water quota reduction by 10% and 20%, increase water labor efficiency by, respectively, (0.78% and 1.6%) and (2.6% and 5.8%). Based on the result, if the government is going to increase water sustainability by using demand management policies, the water quota policy is more efficient. Also, the government should support farmers by direct payments to compensate for their lost profits.It is also recommended that irrigation methods with high efficiency be employed.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Water demand management
  • Gross Margin
  • Employment Efficiency

مراجع

1. احسانی،م.، خالدی،ه. (1382). بهره‌وری آب کشاورزی،کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
2. اشراقی، ف.، قاسمیان، س. (1391). بررسی بهره وری اقتصادی مصرف آب در استان گلستان.‎ مجله پژوهش‌های آب در کشاورزی. 26(3): 322-317.
3. امینی فسخودی، ع.، نوری، ه.(1390). ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﻲﭘﺎﻳﺪﺍﺭﻱﻭﺗﻌﻴﻴﻦﺍﻟﮕﻮﻱکشت ﺳﻴﺴﺘم‌ﻫﺎﻱﺯﺭﺍﻋﻲﺑﺮﺍﺳﺎﺱبهینه-سازیﺑﻬﺮ‌هﺑﺮﺩﺍﺭﻱﺍﺯﻣﻨﺎﺑﻊﺁﺏﻭﺧﺎﻙﺑﺎﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩﺍﺯﺍﻟﮕﻮﻫﺎﻱﻏﻴﺮﺧﻄﻲبرنامه‌ریزی ریاضی. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، 15(55): 109-99.
4. آسیابی هیر، ر.، مصطفی زاده، ر.، رئوف، م.، اسمعلی عوری، ا. (1398). ارزیابی پایداری منابع آب سطحی در حوضه‌های آبخیز استان اردبیل. نشریه مهندسی و مدیریت آبخیز، 11(4): 998-984.
5. باقری، ا.، نیکویی، ع.، خدادکاشی، ف.، شوکت فدایی، م. (1396). ارزﯾﺎﺑﯽﺳﯿﺎﺳﺖﻗﯿﻤﺖﮔﺬاری آب ﺑﺮﭘﺎﯾﺪاری و ﺣﻔﻆ آﺑﺨﻮان: ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺑﺨﻮانﻣﻬﯿﺎرﺷﻤﺎﻟﯽ در ﺣﻮﺿﻪ زاﯾﻨﺪه رود. مجله اقتصاد و توسعه کشاورزی، 31(2): 120-105.
6. بریم نژاد، و.، یزدانی، س. (1383). ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭﻱ ﺩﺭ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺁﺏ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎﻭﺭﺯﻱ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺭﻳﺰﻱﻛﺴﺮﻱ، ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻮﺭﺩﻱ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﻛﺮﻣﺎﻥ. مجله پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی، 63: 16-2.
7. بنایی، س. (1394). پایداری منابع آب و تعیین الگوی کشت تحت تاثیر سیاست‌های مدیریت منابع آب در استان فارس. پایان نامه کارشناسی ارشد، اقتصاد کشاورزی. دانشکده علوم پایه. دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت. 94 صفحه.
8. پارساپور، س.، سلطانی، س.، شاهنوشی، ن. (1396). مدیریت پایدار منابع آب بر اساس بهینه‌سازی عوامل زراعی، زیست محیطی و اقتصادی با استفاده از برنامه‌ریزی کسری چند هدفه: مطالعه موردی دشت فریمان تربت جام.نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار، 27(1): 163-147.
9. پرهیزکاری، ا.، صبوحی صابونی، م.، احمدپور، م. و بدیع برزین، ح. (1393). شبیه سازی واکنش کشاورزان به سیاست‌های قیمت گذاری و سهمیه بندی آب آبیاری (مطالعه موردی: شهرستان زابل). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی. 28(2): 176-164.
10. حسام، م.، کیانی، ع. (1393). بررسی راندمان آبیاری در مزراع استان گلستان. مجله آبیاری و زهکشی. 2(8): 343-336.
11. حیدری، ن. و اسماعیل اسدی، م. ۱۳۹۴. مسایل و چالش‌های مدیریت تقاضا و مصرف آب کشاورزی در استان گلستان، نشریه تخصصی آب و آبیار. 9 (42): 48-44.
12. رضایی، ا.، مرتضوی،ا،. پیکانی، غ،. خلیلیان،ص. (1393). ارزیابی و مقایسۀ سطح پایداری محصولات زراعی شرق حوضۀ زاینده‌رود تحت شرایط خشکسالی با استفاده از تکنیک تصمیم چندمعیاره. مجله محیط شناسی. 40(2), 529-540.‎
13. رضایی، ا.، مرتضوی، ا،. پیکانی، غ،.(1392). تحلیل وضعیت اقتصادی کشاورزان شرق حوضه رودخانه زاینده رود تحت شرایط خشکسالی. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی. 47(2): 335-342.
14. سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان. (1396). http://dbagri.maj.ir/zrt/year.asp
15. ســازمان خواروبــار و کــشاورزی(FAO). (2000). تهیــه مقــررات ملــی مدیریت منابع آب، مترجم، محمد حسن مولایی، سازمان مدیریت منـابع آب ایران، چاپ اول.
16. سالنامه آماری استان گلستان (1395). http://amar.golestanmporg.ir/salnameh2.html
17. شاهی مریدی، ح.، کاظمی، ح.، کامکار ب. (2017). ارزیابی وضعیت توسعه کشاورزی پایدار در استان گلستان. دانش کشاورزی وتولید پایدار, 27(1)، 197-215.‎
18. شیرزادی، س.، صبوحی، م.، داوری، ک.، کیخا، ا. (1397). اثر سیاستقیمت‌گذاری آب آبیاری بر سطح تراز آب زیرزمینی حوضه آبریز نیشابور. تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 10(3): 220-187.
19. صداقت، ر. (1381). بررسی نظریه دور تسلسل فقر و توسعه نیافتگی در مناطق پسته کاری ایران. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 10(39): 201-187.
20. عباسی، ح.، دلاور، م.، بیگدلی، ر. (1398). ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر پایداری منابع آب حوضه‌های ‌آبریز با استفاده از شاخص‌های کمبود ردپای آب. مجله تحقیقات منابع آب ایران. 15(4)-279-259.
21. عظیمی فرد، س.، زارع مهرجردی، م.، مهرابی بشرآبادی، ح. (1392). بررسی پایداری منابع آب در شهرستان قوچان: رویکرد برنامه ریزی ریاضی کسری. نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار، 33(3): 11-1.
22. علیپور، ا.، داوری، ک.، موسوی، م.، صبوحی، م.، ایزدی، ع. (1398). تعیین الگوی کشت بهینه با هدف پایداری آب زیرزمینی. نشریه پژوهش آب در کشاورزی. 3(33): 518-507.
23. حامد قادرزاده ، مهین کریمی. (1397). اثرات سیاست سهمیه‌بندی آب بر مصرف آب‌های زیرزمینی در دشت قروه-دهگلان، فصلنامه اقتصاد کشاورزی. 12 (4): 98-73.
24. کریمی راد، ا.، ابراهیمی، ک.، عراقی نژاد، ش. (1398). ارزیابی پایداری توسعه آب زیرزمینی در سفره چندلایه (مطالعه موردی: آبخوان استان گلستان). مجله علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران، 9(4)، 132-145.‎
25. موسوی، ن.، قرقانی، ف. (1388). محاسبه شاخص‌های پایداری آب کشاورزی توسط مدل برنامه ریزی کسری (مطالعه موردی شهرستان مرودشت). مجله اقتصاد کشاورزی، 3(3): 160-143.
26. Chaturvedi, M.C. (2001). Sustainable development of India’s waters: some policy issues, Water Policy, 3: 297–320.
27. Dantsis, Th., Douma, c., Giourga, Ch., Loumou, A., A. Polychronaki, E. (2010). A methodological approach to assess and compare the sustainability level of agricultural plant production systems. Journal of Ecological Indicators, 10(2): 256-263.
28. Donati, M., Bodini, D., Arfini, F., Zezza, A. (2013) an integrated PMP model to assess the development of agro-energy crops and the effect on water requirements. Bio-based and Applied Economics 2(3), 301-321.
29. Ghasempour, R., Nazari, M. A., Ebrahimi, M., Ahmadi, M. H., & Hadiyanto, H. (2019). Multi-Criteria Decision Making (MCDM) Approach for Selecting Solar Plants Site and Technology: A Review. International Journal of Renewable Energy Development, 8(1).
30. Howitt, R.E. (1995). Positive mathematical programming. American Journal of Agricultural Economics, 77: 329-342.
31. La Sala, P., & Contò, F. (2019). Sustainable use of water resources in Italy in the perspective of the CAP 2021-2027. In CAP 2021+: balanced development among the dimensions of rural sustainability (Vol. 1, pp. 32-34).
32. Lara, p., Stancu-Minasian, I. (1999). Fractional Programming: A tool for the assessment of sustainability. Agricultural Systems, 69: 131-141.
33. Pacini, C., Wossink, A., Giesen, G., Vazzana, C., Huirne, R. (2003). Evaluation of sustainability of organic, integrated and conventional farming systems: a farm and field-scale analysis. Journal ofAgriculture, Ecosystems and Environment, 95(1): 273-288.
34. Sayraudeau, S., van der Werf, H.M.G. (2005). Environmental impact assessment for a farming region: a review of methods. Journal ofAgriculture, Ecosystems and Environment, 107: 1-19.
35. Sun, Sh., Wang, Y., Liu, J., Cai, H., Wu, P., Geng, Q., Xu, L. (2016). Sustainability assessment of regional water resources under the DPSIR framework. Journal of Hydrology, 532: 140-148.
36. Joe, E., Khan, S. (2005). A multi-objective optimization approach to water management. Journal of Environmental Management, 77: 269–277.
پژوهش آب در کشاورزی
دوره 34، شماره 2
جلد 34 شماره 2 سال 1399
تیر 1399
صفحه 269-285

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار