مدیریت مصرف و توزیع آب در اراضی شبکه آبیاری و زهکشی تجن با تاکید بر پایداری منابع آب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه اقتصادکشاورزی دانشکده مهندسی زراعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.

2 استادیار گروه اقتصادکشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان.

3 عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

چکیده

مدیریت عرضه و تقاضای آب نقش مهمی در بخش کشاورزی دارد. اراضی کشاورزی تحت پوشش شبکه آبیاری و زهکشی تجن، از جمله مناطقی است که در سال­های اخیر به دلیل عدم مدیریت صحیح در توزیع مصرف آب کشاورزی، دچار استفاده بی­رویه از منابع آب زیرزمینی و شوری شده است. لذا، هدف این تحقیق بررسی وضعیت پایداری آب زیرزمینی و مدیریت مصرف و توزیع آب شبکه آبیاری و زهکشی تجن با اجرای سیاست­های قیمتی آب و کاهش مقدار آب در دسترس اراضی بالادست تحت پوشش شبکه مزبور از آب سطحی می­باشد که با استفاده از الگوی برنامه­ریزی ریاضی اثباتی و محاسبه شاخص پایداری آسانو بررسی شد. داده­های مورد نیاز مطالعه، از آمارنامه جهادکشاورزی، مراجعه مستقیم به سازمان جهادکشاورزی و شرکت آب منطقه­ای مازندران در سال ۹۶-۱۳۹۵ جمع آوری گردید. نتایج نشان داد وضعیت منابع آب در منطقه پایدار نبوده و تغییر الگوی کشت و ایجاد سیاست­های مختلف آبیاری در منطقه باعث افزایش پایداری منابع آب شده و میزان پایداری آب را از 45/0 به 27/0 و از وضعیت بحرانی به وضعیت خوب تغییر می­دهد. سیاست قیمتی آب تا 30 درصد افزایش نسبت به شرایط کنونی، تاثیر چندانی بر مصرف آب آبیاری ندارد. ولی کاهش مقدار آب در دسترس دراراضی بالادست شبکه آبیاری و زهکشی تجن علاوه بر کاهش مقدار آب مصرفی و مدیریت مصرف آن، منافع اقتصادی پایین دست شبکه را با لحاظ نمودن حداقل کاهش در منافع اقتصادی بالادست، بهبود خواهد بخشید. لذا پیشنهاد می­شود به منظور کمک به پایداری آب زیرزمینی منطقه، سیاست کاهش مقدار آّب در دسترس در اراضی بالادست شبکه تجن در دستور کار مدیران قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Water Consumption and Distribution Management in Tajan Irrigation and Drainage Network with Emphasis on Water Resource Sustainability

نویسندگان [English]

  • Somayeh Shirzadi 1
  • Mostafa Mardani 2
  • Ali Shahnazari 3
چکیده [English]

Water supply and demand Management plays an important role in the agricultural sector. In recent years, due to inadequate management of agricultural water distribution, agricultural lands in Tajan Irrigation and Drainage Networks are suffering from excessive use of groundwater and salinity. Therefore, the purpose of this study was to investigate the sustainability of groundwater, water consumption, and distribution management in Tajan Irrigation and Drainage Network after implementing water-pricing policies and reducing available water of upstream lands. For this purpose, Positive Mathematical Programming model and the Asano sustainability index were used. The required data were collected from Agricultural Jihad Statistics, direct referral to Jihad-e-Agriculture Organization and Mazandaran Regional Water Company in years 2016 and 2017. The results showed that the situation of water resources in the region is not stable, while changing the cropping pattern and adopting different irrigation policies in the region will increase the sustainability of water resources from 0.45 to 0.27, which corresponds to changing from critical to good situation. The higher price policy for water up to 30% compared to the current conditions has little effect on irrigation water use. However, reducing available water of the upstream lands, in addition to reducing the amount of consumed water and managing its consumption, would improve the economic benefits of the network, with a minimum reduction in the upstream economic benefits. Therefore, in order to contribute to the sustainability of groundwater in the region, it is suggested that managers of the Tajan Network should adopt the policy of reducing available water to the upstream lands.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Groundwater sustainability
  • Positive Mathematical Programming
  • Water demand management
  • Water resources management

مراجع

  1. احسانی م.، دشتی ق.، حیاتی ب. و قهرمان زاده م، 1389. برآورد ارزش اقتصادی آب شبکه آبیاری دشت قزوین: کاربرد رهیافت دوگان. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد۲۵، شماره ۲، صفحه­های ۲۳۷-۲۴۵.
  2. اذریان م، 1396. تعیین ارزش اقتصادی آب آبیاری در شهرستان­های منتخب استان سیستان و بلوچستان. پایان نامه جهت اخذ کارشناسی ارشد، اقتصاد کشاورزی، استاد راهنما: محمود احمدپور برازجانی، دانشگاه زابل.
  3. امیرتیموری س. و باقرزاده آ، ۱۳۸۷، بررسی جایگاه آب در کشاورزی ایران و قیمت گذاری آن، سومین کنفرانس مدیریت منابع آب، تبریز، انجمن علوم و مهندسی منابع آب ایران، دانشگاه تبریز
  4. امیرنژاد ح.، فاضلیان س. و حسینی یکانی ع، 1396. تعیین ارزش اقتصادی آب در تولید برنج مرغوب و پرمحصول )مطالعه موردی دشت بهشهر استان مازندران(، تحقیقات اقتصاد کشاورزی، جلد ۱۰، شماره ۳، صفحه­های ۲۴۱-۲۶۰.
  5. باریکانی ا.، احمدیان م. و خلیلیان ص، 1390. بهرهبرداری بهینه پایدار از منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی: مطالعه موردی زیربخش زراعت دشت قزوین، نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد ۲۵، شماره ۲، صفحه­های ۲۵۳- ۲۶۲.
  6. بخشی ع.، دانشور کاخکی م. و مقدسی ر، 1390. کاربرد مدل برنامه­ریزی ریاضی اثباتی به منظور تحلیل اثرات سیاست­های جایگزین قیمت‌گذاری آب در دشت مشهد. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد ۲۵، شماره ۳، صفحه­های ۲۸۴-۲۹۴.
  7. پرهیزکاری ا. و صبوحی م، 1393. تحلیل اقتصادی اثرات توسعه تکنولوژی و مکانیزاسیون بر تولید بخش کشاورزی استان قزوین. مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی، جلد ۵، شماره ۴، صفحه­های ۱-۲۳.
  8. پرهیزکاری ا.، صبوحی م.، احمدپور م. و بدیع برزین ح، 1393. شبیه­سازی واکنش کشاورزان به سیاست‌های قیمت­گذاری و سهمیه­بندی آب ابیاری (مطالعه موردی: شهرستان زابل). مجله اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد ۲۸، شماره ۲، صفحه­های ۱۶۴-۱۷۶.
  9. ترکمانی ج.، سلطانی غ. و اسدی ه، 1377. تعیین آب بها و بررسی ارزش بازده نهایی آب کشاورزی. آب و توسعه. فصلنامه امور آب و وزارت نیرو، جلد ۶، شماره ۱، صفحه­های ۵-۱۳.
  10. جلیل پیران، ح، 1391. نقش قیمت گذاری آب در بخش کشاورزی بر تعادل منابع آب، مجله اقتصادی، شماره ۲، صفحه­های ۱۱۹-۱۲۸.
  11. حاجی زاده ر، 1394. ارزیابی عملکرد ومیزان عدالت در توزیع آب توسط شاخص هیدرومدول : مطالعه موردی بر روی کانال اصلی واحد عمرانی یک شبکه تجن. پایان نامه دوره کارشناسی ارشد. مهندسی آب گرایش رشته آبیاری و زهکشی. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
  12. حافظ پرست م. و فاطمی احسان، 1395. محاسبة شاخص،های پایداری آب و پایداری حوضة آبریز در راستای حفظ توسعة پایدار (مطالعة موردی: حوضة آبریز گاماسیاب(، جغرافیا و پایداری محیط، شماره ۱۸، صفحه­های ۲۱-۳۳.
  13. حجی پور م.، ذاکری نیا م.، ضیایی ع. و حسام م، 1394. مدیریت تقاضای آب در بخش کشاورزی و تأثیر آن بر منابع آب دشت بجنورد به کمک اتصال مدل‌های WEAP و MODFLOW. مجله پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، جلد ۲۲، شماره ۴، صفحه­های ۸۵-۱۰۱.
  14. خوش روش م و ولی زاده م، 1396. اثرات احداث شبکه آبیاری و زهکشی سد مخزنی شهید رجایی روی تغییرات زمانی و مکانی کمیت و کیفیت آب زیرزمینی دشت ساری- نکا. نشریه علوم آب و خاک، سال ۲۱، شماره ۲. صفحه­های ۱- ۱۴.
  15. روحانی س.، پیکانی غ. و تقدیری ب، 1386. تعیین الگوی زراعی بهینه با تاکید بر پایداری منابع آب: مطالعه موردی دشت بهار-همدان. پژوهش کشاورزی: آب، خاک و گیاه در کشاورزی، جلد ۷، شماره ۱، صفحه­های ۸۵-۹۶.
  16. زارع ش، محمدی ح و صبوحی م، 1396. شبیه­سازی توسعه سیستم­های مدرن آبیاری بر تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی خراسان رضوی، نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد ۳۱، شماره ۲، صفحه­های ۱۷۹-۱۹۵.
  17. شاهنظری ع، 1394. مطالعات یکپارچه­سازی و تهیه سیستم تصمیم­یار (DSS) منابع و مصارف آب به منظور بهینه­سازی منابع و مصارف آب در استان مازندران. وزارت نیرو. شرکت سهامی مدیریت منابع آب ایران. شرکت آب­ منطقه­ای استان مازندران. مطالعات برنامه­ریزی منابع آب. جلد پنجم.
  18. صبوحی م. و الوانچی م، 1387. کاربرد برنامه ریزی چند منظوره و توافقی در برنامه ریزی زراعی: مطالعه موردی خراسان رضوی، علوم کشاورزی و منابع طبیعی، شماره ۱۵، جلد ۳، صفحه­های ۱-۱۵.
  19. عزیزی ج. و یزدانی س، 1383. تعیین مزیت نسبی محصولات عمده باغبانی ایران. اقتصاد کشاورزی و توسعه، جلد ۱۲، شماره ۴۶، صفحات ۴۱-۷۲.
  20. مظفری م، 1394. تعیین برنامه سیاستی مناسب برای حفاظت منابع آب در دشت قزوین. نشریه حفاظت منابع آب و خاک، جلد ۵، شماره ۲، صفحات ۲۹-۴۵.
  21. وزارت نیرو، 1395. مبانی تعیین آب­بها، حق­النظاره و حق اشتراک، سازمان مدیریت منابع آب ایران، معاونت امور آب، وزارت نیرو.
  22. وزارت نیرو، سازمان آب منطقه ای استان مازندران، 1397. گزارش منابع آب زیرزمینی دشت تجن. واحد تحقیقات و مطالعات پایه آب زیرزمینی.
    1. Asano T., Burton F., Leverenz H., Tsuchihashi R. and Tchobanoglous G, 2006. Water reuse: issues, technologies and applications. Publisher: McGRAW-HILL.
    2. Caii X.M. and Rosegrant M.W, 2004. Irrigation technology choices under hydrologic uncertainty:  case study from Maipo River Basin, Chile. Water Resources Research, Pp: 40.
    3. Hassani, y., Hashemy Shahdany, M., Zahraiee, B., Ghorbani., S, and RastegariHenneberryg, S, 2019. An economic-operational framework for optimum agricultural water distribution in irrigation districts without water marketing. Agricultural Water Management, 221, 348-361.
    4. He L., Tyner W.E., Doukkali R. and Siam G, 2006. Policy options to improve water allocation efficiency: analysis on Egypt. Water International, 31, 320–337.
    5. Howitt R.E, 2005. PMP based production models- development and integration. The Future of Rural Europe in the Global Agri-food System, Denmark, August: 23-21.
    6. Howitt R.E., Medellin-Azuara J., MacEwan D. and Lund R, 2012. Calibrating disaggregate economic models of agricultural production and water management. Science of the Environmental Modeling and Software, 38: 244-258.
    7. Medellan-Azuara J., Harou J.J. and Howitt R.E, 2010. Estimating economic value of agricultural water under changing conditions and the effects of spatial aggregation. Science of the Total Environment, 408: 5639–5648.
    8. Medellan-Azuara J., Harou J.J. and Howitt R.E, 2012. Predicting farmer responses to water pricing, rationing and subsidies assuming profit maximizing investment in irrigation technology. Science of the Agricultural Water Management, 108: 73–82.
    9. Medellin-Azuara J., Lund J.R. and Howitt R.E, 2007. Water supply analysis for restoring the Colorado River Delta, Mexico. Journal of Water Resources Planning and Management, 133:462–471.
    10. Franco-Crespo, c. and Sumpsi Viñas, j, 2017.The Impact of Pricing Policies on Irrigation Water for Agro-Food Farms in Ecuador. Sustainability, 9(1515): 1-18.
    11. Rodríguez-Flores, J., Medellín-Azuara, J., Valdivia-Alcalá, R., Arana-Coronado, O. and García-Sánchez, R, 2019. Insights from a Calibrated Optimization Model for Irrigated Agriculture under Drought in an Irrigation District on the Central Mexican High Plains. Water, (Switzerland), 11(4), [858]. https://doi.org/10.3390/w11040858.
    12. Todd, D.K., Mays, L.W, 2005. Groundwater Hydrology. Wiley, 4, 12-20.
    13. Liu, S., Duan, j. and Van Kooten, G, 2018. Calibration of Agricultural Risk Programming Models Using Positive Mathematical Programming. Agricultural economics. 30th Conference of the International Association of Agricultural Economists (IAAE) in Vancouver, BC, Canada, 28 July – 2 August, p :1-23.
پژوهش آب در کشاورزی
دوره 33، شماره 4
دی 1398
صفحه 673-689

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار