نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دکتری مدیریت راهبردی و محقق برنامه‌ریزی کشاورزی.
2 دانشیار پژوهش مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی؛ سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.
3 مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح سامانه‌های نوین آبیاری.
4 دانشیار دانشگاه جامع امام حسین.
چکیده
ایران با محدودیت‌های شدید منابع آبی مواجه است و سهم قابل توجهی از این منابع کمیاب در بخش کشاورزی استفاده می‌شود. یکی از مهمترین راهبردهای کاهش تاثیر این محدودیت ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی و تقلیل برداشت از منابع آبی کشور است که در این مقاله مورد بحث قرار گرفته است. نوع این تحقیق کاربردی- توسعه‌ای و روش آن کتابخانه‌ای و میدانی به شیوه‌های بررسی اسنادی، پیمایشی و اکتشافی است که در آن جامعه آماری شامل کارشناسان و متخصصان دستگاه‌های اداری مرتبط، اساتید دانشگاه و پژوهشگران رشته‌های مربوطه و کشاورزان خبره در حوزه بهره‌وری آب کشاورزی به شیوه نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شده‌اند. در این مقاله با هدف شناسایی و تعیین مهمترین فرایندها برای ارتقای بهره‌وری آب و نیز اولویت توجه به آنها، ابتدا از طریق مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای و سپس به کمک نظرات اخذ شده از نشست‌ها و مصاحبه‌های تخصصی با خبرگان، تعداد دو فرایند محوری، چهار فرایند اصلی و 16 فرایند شاخص شناسایی شده و با ابزار پرسشنامه محقق ساخته، میزان اهمیت آنها در یک طیف پنج گزینه‌ای لیکرت دریافت شد و به کمک نرم‌افزارهای آماری نتایج، سوالات و فرضیات بررسی گردید. بر این اساس میزان اثرگذاری فرایندهای تعیین شده در ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی متفاوت بوده ولی تمامی فرایندها در ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی تاثیر مثبت و قوی دارند. در بین دو فرایند محوری، « فرایند اصلاحی محصول کشاورزی » با ضریب 938/0، در بین چهار فرایند اصلی فرایند « اصلاح تولید محصول کشاورزی » با ضریب مسیر 885/0 و در بین 16 فرایند شاخص نیز دو فرایند « فراوری محصولات کشاورزی » با ضریب مسیر 786/0 و « مصرف مجدد (بازچرخانی) آب کشاورزی » با ضریب مسیر 785/0بیشترین تاثیر را در ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی کشور دارند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Investigating the Role of Processes in Improving Agricultural Water Productivity in Iran
نویسندگان [English]
- E M 1
- N H 2
- A Z 3
- H H 4
1 PhD. Strategic Management and Agricultural Planning Research.
2 Associate Prof., Agricultural Engineering Research Institute (AERI), Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), (Karaj, Iran).
3 Advisor to the Minister and administrator of modern irrigation systems, Ministry of Jehad- e- Agriculture.
4 PhD of Psychology, Associate Prof., Imam Hussein University.
چکیده [English]
Iran has been faced with severe water resources scarcity and significant share of these scarce resources have been used in agricultural sector. One of the most important strategies for reducing the impact of these shortages is to improve the agricultural water productivity (WP) and to reduce utilization of water resources, which will be discussed in this article. This research is of both applied and development type and its methodology was based on library studies and field activities, using documentary study, survey and exploration. The statistical population consisted of experts and specialists of administrative institutions, university professors and research specialists in the field of agricultural WP, together with experienced farmers. All these stakeholders were selected by purposive sampling method. The study aimed to identify the most important processes for improving WP and to prioritize them. Through library and archival studies, and then by using the feedback obtained from professional meetings and interviews with the experts and stakeholders. Therefore, 2 centric process, 4 main processes, and 16 index processes were identified and were identified by means of questionnaire. The ranking of importance was determined on a LIKERT five option range, and then the results, questions, and hypotheses were examined by help of statistical software. Accordingly, the impacts of identified processes on improving WP were different, but all the processes had strong positive impact. Of the two centric process, "agricultural product reform processes" by a factor of 0.938, among the 4 main process, "reform process of agricultural production" by a coefficient of 0.786, and among the 16 indicators processes, the process of "reuse (recycling of) agricultural water" with a coefficient of 0.785, had the greatest impact on improving agricultural WP.
کلیدواژه‌ها [English]
- Water and production processes
- Food security
- آذر، ع، مومنی، م، 1377، آمار و کاربرد آن در مدیریت، جلد اول و دوم، انتشارات سمت، تهران.
- ببران، ص، هنربخش، ن، (تابستان1387)، بحران وضعیت آب در جهان و ایران، فصلنامه راهبرد، سال شانزدهم، شماره 48 .
- برایسون، جان.ام، 1388، برنامه ریزی استراتژیک در سازمانهای عمومی و غیر انتفاعی، ترجمه مهدی خادمی گراشی, و قربان برارنیا(ادبی), گروه پژوهشی صنعتی آریانا و مرکز طرح و برنامه ریزی سازمان صدا و سیما, تهران.
- چیت‌چیان، ح. 5 و 6 بهمن 1394، اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب، سخنرانی در پنجمین کنفرانس منطقه‌ای تغییر اقلیم، ایران، تهران.
- حسن بیگی، ا،1390، مدیریت راهبردی، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.
- حقیقی، ب، برومند، س، ناصری، ع، 1394، تاثیر مدیرت‌های مختلف کم آبیاری در روش آبیاری جویچه‌ای و قطره‌ای نواری بر عملکرد سیب زمینی و بهره‌وری آب، نشریه پژوهش آب در کشاورزی، جلد 29، شماره 2
- حیدری، ن،، 1388، برنامه راهبردی بهبود بهره وری آب کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی.
- خسروی، م، اسمعیل‌نژاد، م، نظری‌پور،ح، 25-27 فروردین1389. تغییر اقلیم و تاثیر آن بر منابع آب خاورمیانه، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام، ایران، زاهدان.
- خلیل، ط، 1388، مدیریت تکنولوژی رمز موفقیت در رقابت و خلق ثروت، ترجمه سید محمد اعرابی و داورد ایزدی، دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ سوم، تهران .
- خلیلی، د، (1395)، چالش‌های فراروی مدیریت منابع آب در شرایط خشکسالی در ایران، پژوهشهای راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد 1، شماره 2.
- داوری، ع، رضازاده، آ، 1393، مدل سازی معادلات ساختاری با نرم افزارPLS، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه ، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، تهران.
- دانش آشتیانی، م، 1391، جزوه درسی مدیریت استراتژیک، مدیریت راهبردی، دوره 19، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران.
- دای، تامس، مدل‌های تحلیل سیاست‌گذاری عمومی، ترجمه سویل ماکویی (1387)، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال یازدهم،شماره اول.
- دیوید، فرد آر، 1389، مدیریت استراتژیک، ترجمه علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، دفتر پژوهشهای فرهنگی، تهران.
- رامین مهر، ح، چارستاد پ، 1392، روش تحقیق کمی با کاربرد مدلسازی معادلات ساختاری (نرم افزار لیزرل)، انتشارات ترمه، تهران.
- رنگریز، حسن، 1392، مدیریت بهرة وری نیروی انسانی، انتشارات دانشگاه علوم اقتصادی، تهران.
- زمانی، ا، مرتضوی، ا، بلالی، ح، 1393، بررسی بهره‌وری آب در محصولات مختلف زراعی در دشت بهار، نشریه پژوهش آب در کشاورزی، جلد 28، شماره 1.
- سازمان ملی بهره وری ایران، سایت سازمان، 23/9/1393.
- سلمانی قهیازی، ا، تقی‌زاده بیرامی، غ، 1390، آسیب‌شناسی بهره‌وری ملی از دیدگاه سرمایه مذهبی، مفاهیم، چالش‌ها و راهکارها، مجله نگرش راهبردی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران.
- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1394)، سند تفصیلی برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (1399-1395)، حوزه بخشی (1)، تهران،ریاست جمهوری.
- سیف، ا، احمدی، ح، طرهانی، ف، 1390، شناسایی مسائل اساسی بهره‌وری ملی در بخش عمومی در راستای جهاد اقتصادی، مجله دانش راهبردی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران.
- صداقتی، ن، علیزاده، ا، انصاری، ح، جسینی‌فرد، ج، 1394، اثر استفاده از خاکپوش پلاستیکی در آبیاری قطره‌ای بر رشد، عملکرد و بهره‌وری مصرف آب پسته، نشریه پژوهش آب در کشاورزی، ب، جلد دوم، شماره4 .
- کردوانی، پ، 9 آبان 1395، ایران دیگر آب ندارد، نقل شده در جلسه شورای حفاظت آب استان البرز، سایت تابناک، کد خبر 636606.
- عباسی، ف، ناصری، ا، سهراب، 1394، ارتقای بهره‌وری مصرف آب، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی.
- عالم تبریز، ا، 1392، مدیریت بهره وری و کیفیت، سازمان مدیریت صنعتی، تهران.
- علیزاده، ح، عباسی، ف، 1395، بهینه سازی مصرف آب و کود در کود آبیاری ذرت دانه‌ای، نشریه پژوهشهای آّب در کشاورزی /ب/ جلد 30، شماره4 .
- عرب‌مازار، ع، 1380، جزوه درسی آمار1 و2، دوره کارشناسی رشته علوم اقتصادی، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
- محسنین، ش، اسفیدانی، ر، 1393، معادلات ساختاری مبتنی بر رویکرد حداقل مربعات جزئی به کمک نرم افزار Smart PLS (آموزشی و کاربردی)، موسسه کتاب مهربان نشر، تهران.
- کامبوزیا، ج، (1389)، بررسی شاخص‌های بهره‌وری در زیربخش‌های زراعت و باغداری طی سال‌های 81-1371، فصلنامه علوم محیطی، سال هشتم، شماره دوم.
- کرمانیان، ح، رزم‌پور، ز، رمضانی، ا، رحمانی‌نیا، م، 1389، ارزیابی راهکارهای کاهش مصرف آب در مجموعه کارخانجات بازیافت کاغذ بسته‌بندی در ایران، فصلنامه علوم محیطی، سال هشتم، شماره اول
- مبینی‌دهکردی، پاشنگ، مریم، 1378، مگادایم‌ها الزام راهبردی، آینده سازمانها، تهران، موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی .
- مرسلی، ادریس، 1395، طراحی الگوی راهبردی ارتقاء بهره‌وری آب کشاورزی در ج.ا.ا، رساله دکتری، دانشکده مدیریت راهبردی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران.
- مطلبی‌فرد، ر، 1394، ارزیابی عملکرد و کارایی مصرف آب سیر در شرایط مختلف آبیاری و کود نیتروژن، نشریه پژوهش آب در کشاورزی، جلد 29، شماره 4، موسسه تحقیقات خاک و آب کشاورزی، کرج.
- مولایی، محمدمهدی، طالبیان، حامد، (تابستان1394)، آینده‌پژوهی مسائل ایران با روش تحلیل ساختاری، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست و سوم، شماره هشتاد و شش.
- موسوی، س، خالدیان، م، اشراف‌زاده، افشین، شاهین رخسار، پریسا، 1394، تاثیر آبیاری محدود در مراخل حساس رشد بر افزایش عملکرد و بهره‌وری آب سه ژنوتیپ سویا در منطقه رشت، نشریه پژوهش آب در کشاورزی، جلد 29، شماره 4.
- میرسپاسی، ن، 1389، مدیریت استراتژیک منابع انسانی و روابط کار (با نگرشی بر جهانی شدن)،انتشارات میر، تهران.
- میرسپاسی، ن،1384، مدیریت منابع انسانی و روابط کار (تمرین و مقالات) با نگرش به روند جهانی شدن، انتشارات میر، تهران.
- نخجوانی مقدم، م، قهرمان، ب، 1395، افزایش بهره‌وری بارش برای گندم دیم در شرایط مدیریت برتر زراعی و آبیاری محدود در بالادست حوضه کرخه، نشریه پژوهش آب در کشاورزی/ب/جلد 30، شماره 3.
- وزارت جهاد کشاورزی.1393، آمارنامه محصولات سال زراعی92-1391، معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات.
- وزارت نیرو، 1392، نامه معاون آب و آبفا به معاونت آب و خاک و صنایع وزارت جهادکشاورزی، شماره 92/155/13713 مورخ 1392/8/13 .
- وندرهیدن کیس، 2005، سناریوها، هنر گفتگوی راهبردی، ترجمه مسعود منزوی، (1389)، مرکز آینده پژوهی علوم و فناوری دفاعی، تهران، موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
- یوسفیان، م، عربزاده، ب، 1393، بررسی اثرات سطوح مختلف آبیاری بر عملکرد، خواص کمی و کیفی دانه دو رقم برنج (طارم و شیرودی)، نشریه زراعت، دوره 27، شماره 104.
- Alaei .M.T. Goals, Plans & Programs. Collaborative Partnership Forum for Agricultural Development between Korea and Islamic Republic of Iran 1- 14 NOV 2016, Korea.
- Ali, M.H.and M.S.U. Talukser.2008. Increasing water productivity in crop production-A synthesis. Agric. Water Manage. 95:1201-1213 Available at: WWW.home .alltel.net/bsundquist1.ir6c.html.
- Ardakanian, Reza, (2003) ,Policies and Strategic Options for Water Management in the Islamic countries, Islamic Republic of Iran , Tehran.
- Bouman, B.A. M., Lampayan, R.M., and T.P.Tuong. 2007. Water management in irrigated rice: coping with water scarcity .Los Banos (Philippines): International Rice Research Institute 54 p.
- Madani, Kaveh (December 2014):" Water management in Iran: what is causing the looming crisis?" Journal of Environmental Studies and Sciences, Volume 4, Issue 4.
- Molden, D., H. Murray-Rust, R. Sakthivadivel and I. Makin .2003. A Water Productivity Framework for Understanding and Action. Water productivity in agriculture: limits and opportunities for improvement”. J.W. Kijne, R. Barker and D. Molden. Colombo, SriLanka, CABI.
- Mon Loh Kim (October 2011), “Water And Land Productivity Paddy Cultivation: Concepts, Indices, Targets And Challenges”, International Congress on Irrigation and Drainage, -, No.21.
- Saeed, Muhammad (6-10 September 2014). Workshop on Innovative Farm Management Practices to Enhance Agricultural Productivity, Tehran, Islamic Republic of Iran.
- Shi, Q., Zeng, X., Li, M., Tan, X., and F. Xu.2002. Effects of different Water management practices on rice growth. In: B. Bouman, H. Hengsdijk , B Hardy, P.S. Bindraban, T.P.
- Sink, D.S. (1985). Productivity management: Planning, Measurement and Evaluation, Control and improvement. Canada: John Wiley and Sons.
- Vanclay, F.2004. The triple bottom and impact assessment: how do TBL, EIA, SIA, SIA and EMS related ti each other, Journal of Environmental Policy and management, 6(3):265-288.
- Vazifedoust, M., J.C. van Dam, R.A. Feddes and M. Feizi. 2008. Increasing water productivity of irrigated crops under limited water supply at field scale. 89-102.
- 55.Vinizi, V. E., Trinchera, L., & Amato, S. 2010. PLS path modeling: from foundations to resent developments and open issues for model assessment and improvement .In Handbook of Partial Least Squares (pp. 47-82). Springer Berlin Heidelberg.
)