بررسی عوامل مؤثر بر میزان برداشت آب زیرزمینی در چاه‌های کشاورزی: مطالعه موردی استان گلستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار،گروه مهندسی اقتصاد کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

2 دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد، گروه مهندسی اقتصاد کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

3 دانش‌آموخته دکتری، گروه زمین‌شناسی مهندسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

چکیده

این پژوهش به بررسی عوامل مؤثر بر میزان برداشت آب زیرزمینی توسط کشاورزان و بهره‌برداران در استان گلستان پرداخته است. اطلاعات چاه­های عمیق کشاورزی استان در سال زراعی 1402-1401 از طریق تکمیل تعداد 131 پرسشنامه با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای جمع‌آوری شد. سپس عوامل مؤثر بر میزان برداشت آب چاه در استان گلستان از طریق فرم‌های مختلف توابع برآورد و پس از ارزیابی فرم تابع کاب-داگلاس به‌عنوان فرم برتر انتخاب گردید. نتایج نشان داد کاهش یک درصدی دبی چاه‌های کشاورزی در منطقه، منجر به کاهش 0.97 درصد در میزان برداشت آب از چاه‌­ها توسط بهره‌برداران و کشاورزان منطقه می‌شود. با کاهش یک درصدی از اراضی تحت پوشش هر چاه‌، برداشت آب از چاه‌ به میزان0/03 درصد کاهش می‌یابد. همچنین، الزام بهره‌برداران به کاهش یک درصدی ساعت استفاده از چاه در طول روز، میزان برداشت آب از چاه را 0/95 درصد کاهش و کاهش یک درصدی تعداد روزهای استفاده از چاه در طول سال میزان برداشت آب از چاه را 0/96 درصد کاهش می‌دهد. ولی به دلیل پایین بودن هزینه برق مصرفی، ارتباط میان هزینه برق مصرفی و میزان برداشت آب چاه مثبت است و تا زمانی که سهم هزینه برق مصرفی از کل هزینه تولید افزایش نیابد، افزایش قیمت برق منجر به کاهش برداشت آب زیرزمینی نخواهد شد؛ بنابراین سیاست‌گذاران حوزه منابع آب می‌توانند از ترکیبی از ابزارهای مختلف اقتصادی و فنی برای دست‌یابی به طرح تعادل­بخشی منابع آب زیرزمینی در آبخوان‌های استان استفاده کنند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of Factors Influencing Groundwater Withdrawal Rates in the Agricultural Wells: A Case Study in Golestan Province

نویسندگان [English]

  • Ali Keramatzadeh 1
  • Seyed Mostafa Hosseini 2
  • Farshid Eshraghi 1
  • Masoud Enayat 3
1 Associate Prof., of Agricultural Economics, Faculty of Agricultural Management, Gorgan University of Agricultural Science and Natural Resources.
2 MSc student of Agricultural Economics, Gorgan University of Agricultural Science and Natural Resources.
3 Ph.D. Graduate, Department of Engineering Geology, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

This study investigates the factors influencing groundwater extraction by farmers and users in Golestan Province. Data were collected from 131 agricultural deep wells during the 2022–2023 crop year using stratified random sampling and structured questionnaires. Various functional forms of groundwater extraction were analyzed, with the Cobb-Douglas function identified as the best-fitting model. The findings indicate that a 1% decrease in the discharge rate of agricultural wells leads to a 0.97% reduction in water extraction. Similarly, a 1% reduction in land area per well results in a 0.03% decrease in water use. Reducing daily operation time by 1% lowers water extraction by 0.95%, while a 1% decrease in the number of annual operation days reduces extraction by 0.96%. Interestingly, due to the low cost of electricity, the relationship between electricity expenses and groundwater extraction is positive. Therefore, unless electricity costs become a more substantial share of total production expenses, increasing electricity prices alone are unlikely to curb over-extraction. The study concludes that policymakers should employ a combination of economic and technical measures to effectively implement the groundwater balancing plan in Golestan Province’s aquifers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aquifer
  • Water Resource Management
  • Regression Model
  • Agricultural Electricity Cost

مراجع

  1. ارباب‌زایی‌مقدم، آتنا، کرامت‌زاده، علی، اشراقی، فرشید و شیرانی بیدآبادی، فرهاد. 1402. برآورد ارزش اقتصادی آب در تولید محصول چغندرقند در استان گلستان. نشریه چغندرقند، 1(39)، صص. 101-
  2. DOI: 10.22092/jsb.2023.360462.1313
  3. اسد‌فلسفی‌زاده، ندا، صبوحی‌صابونی، محمود و مسنن‌مظفری، مهدیه. 1393. تعیین سهم عوامل مؤثر بر اضافه برداشت منابع آب زیرزمینی (مطالعه موردی: شهرستان مرودشت). اقتصاد کشاورزی، 3(3)، صص. 103-116.
  4. باقری، مهرداد و بخشوده، محمد. 1389. هزینه‌های جانبی برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و تعیین عوامل مؤثر بر آن در شهرستان ممسنی. اقتصاد کشاورزی، 4(1)، صص. 79-99.
  5. پاکدل، مریم، قره­محمودلو، مجتبی، جندقی، نادر، فتح­آبادی، ابوالحسن و نیک­قوجق، یعقوب. 1399. بررسی عوامل مؤثر بر تغییرات سطح آب زیرزمینی دشت گرگان. هفتمین همایش علمی پژوهشی توسعه و ترویج علوم کشاورزی و منابع طبیعی ایران. تهران.
  6. توانا، حمید و صبوحی، محمود. 1386. راهکارهای کاهش بهره‌برداری منابع آب زیرزمینی در کشاورزی. اولین همایش سازگاری با کم‌آبی، تهران.
  7. رضایی، محمد رضا، محمدی، حمید و کرمی، آیت‌الله. 1391. بررسی عوامل مؤثر بر بهره‌برداری از منابع آب و پایداری آن در شرایط جغرافیایی متفاوت در استان فارس. مجله محیط­شناسی (مجموعه پژوهش‌های محیط­زیست)، 4(4)، صص. 67-78. DOI: 22059/jes.2013.29864
  8. ریاحی‌زمین، ریحانه و ترکمانی، جواد. 1402. تأثیر بهره‌برداری‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی بر رفاه کشاورزان: مطالعه موردی گندم‌کاران شهرستان مرودشت. پانزدهمین کنفرانس بین‌المللی علوم صنایع غذایی، کشاورزی ارگانیک و امنیت غذایی، سازمان بین‌المللی مطالعات دانشگاهی، تهران.
  9. سیدان، سید محسن، کهنسال، محمد رضا. و قربانی، محمد. 1395. بررسی آثار رفاهی بهره­برداران بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی در دشت همدان - بهار. مجله اقتصاد کشاورزی، 10(3)، صص. 129-153.

 DOI: 10.22034/iaes.2016.21431

  1. سیدان، سید محمد و بهراملو، رضا. 1397. تأثیر اضافه برداشت آب از منابع آب زیرزمینی بر رفاه کشاورزان در دشت ملایر. نشریه علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی)، 22(4)، صص. 357-370. DOI: 10.29252/jstnar.22.4.357
  2. شرکت سهامی آب منطقه‌ای گلستان. 1399. گزارش آماربرداری دور سوم.
  3. شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان گلستان. 1401. اداره آمار و اطلاعات، گزارش بررسی وضعیت منابع آب استان گلستان.
  4. شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان گلستان. 1403. مطالعات پایه منابع آب، گروه تلفیق و بیلان، گزارشات بررسی وضعیت منابع آب استان گلستان.
  5. صبوحی، محمود، سلطانی، غلامرضا و زیبایی، منصور. 1386. بررسی اثر قیمت آب آبیاری بر منافع خصوصی و اجتماعی با استفاده از الگوی برنامه‌ریزی ریاضی مثبت. نشریه علوم و صنایع کشاورزی، 1(21)، صص. 53- DOR: 20.1001.1.20086407.1388.1.1.4.9
  6. کرامت­زاده، علی، چیذری، امیرحسین و میرزایی، احمد. 1385. تعیین ارزش اقتصادی آب کشاورزی با استفاده از مدل الگوی کشت بهینه تلفیق زراعت و باغداری: مطالعه موردی سد بارزو شیروان. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 14(54)، صص. 35-60. DOI: 30490/aead.2006.58914
  7. کرامت‌زاده، علی، قربانی‌نصرآبادی، خلیل، حسینی، سید مصطفی، ارباب‌زایی، آتنا و میرزایی، احمد. 1402. ارزش‌گذاری اقتصادی آب مصرفی در محصولات کشاورزی، بهینه‌یابی قیمت آب مصرفی و ارزیابی توجیه کشت با توجه به وضعیت بازدهی آن‌ها. طرح پژوهشی، وزارت امور اقتصاد و دارایی، اداره کل اقتصاد و دارایی، استان خراسان شمالی.
  8. مرزبان، حسین، صدرایی، احمد، زیبایی، منصور، ناظم‌السادات، سیدمحمدجعفر و کریمی، لیلا. 1398. بررسی وضعیت منابع و مصارف آب در ایران و راهکارهای بهبود وضعیت. آب و فاضلاب، 30(4)، صص. 16-32. DOI: 22093/wwj.2018.126649.2663
  9. مقامی‌مقیم، غلامرضا و تقی‌پور، علی‌اکبر. 1398. بررسی عوامل مؤثر در تغییرات سطح آب‌های زیرزمینی دشت صفی‌آباد شهرستان اسفراین. مجله علمی مهندسی اکوسیستم بیابان، 8(22)، صص. 27-42.

 DOI: 10.22052/deej.2018.7.22.11

  1. مقیمی، زهرا، کرباسی، علیرضا، محتشمی، تکتم و علیزاده، امین. 1399. بررسی عوامل مؤثر بر اضافه برداشت کشاورزان از منابع آب زیرزمینی در دشت زاوه-تربت حیدریه. نشریه پژوهش آب در کشاورزی، 34(4)، صص. 603-614. DOI: 22092/jwra.2021.123502
  2. مرکز آمار ایران. 1403. سالنامه آماری کشور 1401.
  3. وزارت جهاد کشاورزی، آمارنامه کشاورزی سال 1402-1401، جلد اول: محصولات زراعی.
  4. یزدی، مهدی و جبلی، منصور. 1392. بررسی اثرات برداشت بی‌رویه و مدیریت بهره‌برداری پایدار از منابع آبی در مناطق خشک و نیمه‌خشک (مطالعه موردی: حوزه آبریز یزد- اردکان). اولین کنفرانس ملی هیدرولوژی مناطق نیمه‌خشک، سنندج، ایران.
  5. Abu Romman, Z., Al-Smadi, B. and Weshah, A. 2024. A statistical analysis of the effectiveness of groundwater-related policies in mitigating over-extraction in arid regions: Challenges and impacts. Groundwater for Sustainable Development, 26(1), pp. 7-15. DOI:10.1016/j.gsd.2024.101203
  6. Griffin, R., Montgomery, J. and Edward Rister, M. 1987. Selecting functional form in production function analysis. Western Journal of Agricultural Economics, 12(2), pp. 216-227. DOI: 10.22004/ag.econ.32240
  7. Gujarati, D. 1995. Basic econometrics. 3rd. United States Military Academy, West Point.
  8. Izrar, A., Abdulaziz, A. and Al-Othman, R. 2013. Is shrinking groundwater resources leading to socioeconomic and environmental degradation in Central Ganga plain, India. Arab Journal of Geosciences, Saudi Society for Geosciences.
  9. Lambert, L, H., Yao, Y. and Levers, L, R. 2025. Optimal cropping patterns and intertemporal groundwater usage under extraction constraints in Oklahoma’s panhandle. Agricultural Water Management, 313(1), pp.20-35. Doi: 10.1016/j.agwat.2025.109472
  10. Lindgren, A. 1999. The value of water: A study of the Stamp Riet Aquifer in Namibia. Master Thesis, Umea University, Department of Economics.
  11. Mitter, H. and Schmid, E. 2021. Informing groundwater policies in semi-arid agricultural production regions under stochastic climate scenario impacts. Ecological Economics, 180(1), pp. 34-52. Doi: 1016/j.ecolecon.2020.106908
پژوهش آب در کشاورزی
دوره 39، شماره 2
شهریور 1404
صفحه 163-176

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار