نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علیرضا توکلی ¹
• عبدالمجید لیاقت ²
• امین علیزاده ³

¹ عضو هیات علمی (استادیار پژوهش) بخش تحقیقات فنی و مهندسی مرکز تحقیقات کشاورزی استان سمنان (شاهرود)؛

² استاد گروه مهندسی آبیاری و آبادانی دانشگاه تهران؛

³ استاد آبیاری دانشگاه فردوسی مشهد؛

چکیده

رشد و نمو محصولات و تولید آنها در شرایط دیم تابعی از تغییرات عوامل اقلیمی است. شناخت عامل‌های موثر و برنامه‌ریزی برای مدیریت آنها و یا تطابق فعالیت‌های زراعی با روند تغییرات آنها، منجر به بهبود شرایط تولید و پیش‌بینی تولید خواهد شد. بر این اساس 25 عامل آمار هواشناسی دسته‌‌بندی شده همراه با آمار زراعی عملکرد گندم دیم در شهرستان‌‌های الشتر، خرم‌‌آباد، الیگودرز و بروجرد به عنوان نمونه مناطق سرد و نیمه سرد استان لرستان برای سال‌‌های زراعی 85-1377 برای تخمین توابع تولید اقلیمی مورد ارزیابی قرار گرفت. در تخمین تابع تولید اقلیمی رابطه هر یک از عوامل آب و هوایی به عنوان متغیر مستقل با عملکرد دانه گندم دیم به عنوان تابع از طریق رگرسیون‌های خطی و غیر خطی تعیین گردید. با استفاده از تجزیه علیت، ضریب همبستگی به دو بخش اثرات مستقیم و غیر مستقیم تفکیک شد. نتایج نشان داد که آنچه که در توابع تولید شهرستان‌‌‌های مناطق سرد و نیمه سرد استان به عنوان مدل محلی قابل دریافت است نقش کمبود فشار بخار دوره رشد محصول (اول آبان تا آخر تیر ماه) است. با تعیین میزان شاخص بهره‌‌‌‌وری بارش در این شهرستان‌‌‌‌ها طی 8 سال زراعی مشخص شده است که بیشینه، کمینه و میانگین بهره‌‌وری بارش به ترتیب 0/341، 0/132 و 0/234 کیلوگرم بر متر مکعب بارش است که میانگین آن حدود 20 درصد از میانگین کشوری (0/292 کیلوگرم بر متر مکعب بارش) کم‌تر می‌باشد. نتیجه تحلیل حساسیت نشان داد عامل‌های دمای حداکثر، ساعات آفتابی، بارش پاییزه و دمای حداکثر آبان، حساس‌ترین عوامل اقلیمی هستند، لذا شناخت عوامل اقلیمی موثر و تعیین میزان و نوع اثرگذاری آنها، به بهره‌برداران این بخش کمک می‌کند تا از طریق اصلاح عملیات زراعی مانند اصلاح تاریخ کاشت، اصلاح ارقام و عملیات بهبود ظرفیت آب خاک، عوامل با اثر منفی را کنترل و اثربخشی عوامل با اثر مثبت را بهبود بخشند.  

کلیدواژه‌ها

• بهره‌وری بارش
• تحلیل حساسیت
• تجزیه علیت
• کمبود فشار بخار
• عوامل اقلیمی

عنوان مقاله [English]

Prediction of Climate Yield Production Functions for Rainfed Wheat in Cold and Semi-Cold Regions of Lorestan Province

نویسندگان [English]

• Alireza Tavakoli ¹
• Abdolmajid Liaghat ²
• Amin Alizadeh ³

¹ Assistant professor of Agricultural Engineering Research section, Agricultural Research Center of Semnan Province (Shahrood), Shahrood, Iran;

² Prof.,University of Tehran, Irrigation and Reclamation Engineering Department, Karaj, Iran,

³ Prof., Ferdowsi University of Mashhad, Irrigation and Engineering Department, Mashhad, Iran;

چکیده [English]

Crops growth and production in rainfed systems is a function of changes in climatic parameters. Identification of the effective parameters and planning for their management and/or adapting agronomic practices to those changes will result in improving production baseline and yield prediction. In order to estimate climate-yield production functions, we analyzed eight crop seasons data (1998-2006) of 25 climate parameters and rainfed wheat grain yields of four cold and semi-cold regions of Lorestan province including Aleshtar, Khoram-Abad, Aligodarz, and Boroujerd. Correlation coefficients of linear and non-linear regressions were established between each weather parameter, as the independent variable, and wheat grain yield. By path analysis method, correlation coefficients were separated into direct and indirect effects. Results showed that, in local models of production functions, the role of vapor pressure deficit during crop growth was very important. Rain water productivity of all regions determined for eight crop seasons, and the amounts of maximum, minimum, and average rain water productivity were 0.341, 0.132, and 0.234 kg per cubic meter precipitation, with the average being 20 percent lower than the national average (0.292 kg.m^-3). The maximum temperature of Oct-Nov, sunshine hours,, autumn precipitation, and maximum seasonal temperature were the most sensitive parameters with respect to grain yield prediction. Determination of the effective climatic factors and the degree of their effects will help farmers in adopting improved agronomic practices (such as proper planting dates, suitable cultivars, and improving soil water holding capacity), thereby controlling the negative factors affecting criop growth and yield and improving the effectiveness of the positive factors.

کلیدواژه‌ها [English]

• Climatic parameters
• Path analysis
• Rain water productivity
• Sensitivity analysis
• Vapor pressure deficit