مکانیابی مناطق مستعد اجرای سامانه‌های آبیاری سطحی و تحت فشار با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی در دشت دز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس آبیاری، مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان دزفول، دزفول، ایران.

2 سازه های آبی، دانشکده علوم آب، دانشگاه شهیدچمران اهواز، اهواز، ایران

3 استاد،دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز،اهواز، ایران

4 استاد، گروه آبیاری و زهکشی، دانشکده مهندسی علوم آب، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

روش­های آبیاری تحت فشار می­تواند یک راه حل مناسب برای استفاده بهینه از منابع آب باشد، به شرطی که انتخاب، طراحی، اجرا و بهره­برداری سامانه­های آبیاری با دقت کافی و به­طور اصولی انجام گیرد. در تصمیم­گیری و اجرای سامانه­های آبیاری تحت­فشار در مقیاس ناحیه­ای و منطقه­ای، عوامل متعددی همچون شرایط آب، خاک و اقلیم در کنار سایر عوامل اقتصادی- اجتماعی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است . دشت دز(شامل دشت های لور، دیمچه، دزغربی، دز شرقی و سبیلی) پهناورترین دشت و از مهمترین قطب­های کشاورزی استان خوزستان می­باشد. در این پژوهش با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP در محیط نرم افزار GIS امکان اجرای سامانه ­های مختلف آبیاری (موضعی، کلاسیک ثابت، آبفشان غلطان، مکانیزه دوار، مکانیزه خطی، ارابه ای ، کم­فشار و سطحی) در دشت دز مورد بررسی قرار گرفت.  بدین منظور معیارهای تأثیرگذار شامل دو معیار اقتصادی اجتماعی و شرایط فیزیکی مزرعه در اجرای هر یک از روش­های آبیاری در نظر گرفته شد. معیار اقتصادی- اجتماعی به چهار زیرمعیار نگهداری- بهره برداری، هزینه، مهارت کارگران، و فرهنگ و معیار شرایط فیزیکی مزرعه به چهارزیرمعیار آب، اقلیم منطقه، خاک، و توپوگرافی تقسیم­بندی شد و در نهایت نقشه نهایی مکان­یابی در محیط نرم افزار GIS تهیه گردید. نتایج نشان داد که 77/62 % از مساحت کل دشت برای مجموع سامانه­های آبیاری بارانی ، 6/14 % برای آبیاری موضعی ، 3/14 % برای آبیاری کم فشار و 3/8 % از مساحت کل دشت برای آبیاری سطحی از امتیاز خیلی مستعد برخوردار می­باشد همچنین در بین تمام روش­های آبیاری، سامانه آبیاری بارانی کلاسیک در تمامی نقاط محدوده مورد مطالعه بالاترین امتیاز را کسب کرده است و در مجموع 04/15 % از کل دشت کاملا مستعد برای اجرای آبیاری کلاسیک ثابت می باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Locating Suitable Areas for Surface and Pressurized Irrigation Systems Using Hierarchical Analysis in Dez Plain

نویسندگان [English]

  • hamed poursamsam 1
  • elham akbari 2
  • ali mohammad akhond ali 3
  • saeid boroomand nasab 4
1 Irrigation Expert, Agricultural Jahad Management of Dezful, Dezful, Iran.
3 3. Professor, Department of Hydrology and Water Resources, Faculty of Water Engineering, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahwaz, Iran
4 Professor, Department of Irrigation and Drainage, Faculty of Water Science Engineering, Shahid Chamran University of Ahwaz, Ahwaz, Iran
چکیده [English]

Pressurized irrigation methods can be a suitable solution for optimal use of water resources, provided that the selection, design, implementation and operation of irrigation systems are done with sufficient care and according to the principles. In decision-making and implementation of pressurized irrigation systems at the sub-regional and regional scale, several factors such as water, soil and climate along with socio-economic factors are of particular importance. Dez Plain (including Lor, Dimcheh, West Dez, East Dez and Sabili plains) is the largest plain and one of the most important agricultural hubs in Khuzestan Province. In this study, using AHP in GIS software, the suitability of various areas for implementing different irrigation systems (localized, solid set, wheel move, centre pivot, linear, Gun, low-pressure, and surface) was investigated in Dez Plain. For this purpose, effective criteria including socio-economic and field physical conditions were considered for implementation of each irrigation method. Socio-economic criteria included four sub-criteria, namely, operation and maintenance, costs, laborers skills, and local culture, and physical conditions included water, climate, soil, and topography. The final location map was prepared in GIS software. According to the results, Dez Plain areas with high suitability for each methods were as follows: 62.77% for all sprinkler systems, 14.6% for localized irrigation, 14.3% for low-pressure irrigation, and 8.3% for surface irrigation. Among all irrigation methods, the solid-set sprinkler obtained the highest score in all parts of the study area and, in total, 15.04% of the whole plain is highly suitable for this system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Solid set sprinkler
  • Localized irrigation
  • Low-pressure irrigation
  1. آزاد طلاتپه.، ن .، الف.، رضایی آباجلو و ج.، بهمنش. 1397. مکان­یابی مناطق مستعد اجرای سیستم‌های آبیاری سطحی و تحت فشار با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی در دشت میاندوآب. نشریه ی علوم و مهندسی آبیاری. 41(4) :132-119.
  2. احمدی،الف.، الف.، هزارجریبی .، خ.، قربانی و م.، حسام.1397. مکان یابی نواحی مستعد اجرای سامانه های نوین آبیاری (موضعی-بارانی-کم فشار) با تحلیل سلسله مراتبی (AHP) درGIS  (مطالعه موردی شهرستان اسفراین- خراسان شمالی). نشریه پژوهش های حفاظت آب و خاک. 25(5):87-69.
  3. بینا ، م. و م.، زرشناس. 1385. معرفی ضوابط ومعیارهای طراحی لوله­های کم فشار برای طرح شبکه فرعی آبیاری و زهکشی میاناب شوشتر.همایش ملی مدیریت شبکه­های آبیاری و زهکشی. 14-12 اردیبهشت. اهواز.صفحات ۱ -۱1.
  4. خواجه پور، م.، م.، خیامی و م. ، غیاثی. 1390. مدیریت بهره برداری بهینه آب در آبیاری اراضی کشاورزی در دوران خشک و تر (مطالعه موردی: اراضی شبکه آبیاری دز) پنجمین کنفرانس سراسری آبخیز داری و مدیریت منابع آب و خاک، انجمن مهندسی آبیاری و آب ایران، کرمان.
  5. رمزی، ر.، ع.، خاشعی سیوکی و ع.، شهیدی. 1393. تعیین مناطق مستعد آبیاری قطره ای با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در استان خراسان جنوبی. نشریه علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی) .18(3): 236-227.
  6. زبردست، ا. 1380 . کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای. هنرهای زیبا.(13): 10-21.
  7. قدسی­پور، ح. 1392. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP ، انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر، چاپ یازدهم.
  8. قره داغی، م.م.، ع .، معروف پور، خ .، بابایی و ف.، منصوری . 1392. پتانسیل­یابی مناطق مستعد جهت اجرای سیستم­های آبیاری تحت فشار با استفاده از سامانه Gis (مطالعه موردی: شبکه آبیاری و زهکشی باباخان).نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی).  27(6): 1111-1122.
  9. میرزایی تختگاهی، ح.، س.، برومندنسب،. م.، بهزاد و ه.، قمرنیا . ۱۳۸۵ . پتانسیل­یابی سیستم­های آبیاری تحت­فشار در مناطق مرکزی استان کرمانشاه.همایش ملی مدیریت شبکه­های آبیاری و زهکشی،14-12 اردیبهشت. اهواز. صفحات1-10
  10. Anane, M., L. Bouziri, A. Limam, and S. Jellali. 2012. Ranking suitable sites for irrigation with reclaimed water in the Nabeul- Hammamet region (Tunisia) using GIS and AHP-multicriteria decision analysis.Resources. Conservation and Recycling. 65:36-46.
  11. Das, B., and S.C.  Pal. 2019. Combination of GIS and fuzzy-AHP for delineating groundwater recharge potential zones in the critical Goghat-II block of west Bengal. India. HydroResearch. 2: 21–30.
  12. Karakuş, C.B. 2018. Evaluation of groundwater quality in Sivas province (Turkey) using water quality index and GIS-based analytic hierarchy process. International Journal of Environmental Health Research.29(5): 500-519.
  13. Mallik, S., and U. Shivam Mishra. 2020. Assessment of spatial variations in groundwater quality of Agartala, Tripura for drinking employing GIS and MCDA techniques. Applications of Geomatics in Civil Engineering .33:273-288
  14. Nair Nithya, C., Y. Srinivas, N.S. Magesh, and S. Kaliraj. 2019. Assessment of groundwater potential zones in Chittar basin, Southern India using GIS based AHP technique. Remote Sensing Applications: Society and Environment. 15:1-8.
  15. Naseri, AA. A.R. Rezania, and M. Albaji. 2009. Investigation of soil quality for different irrigation system in Lali plain. Journal of Food, Agriculture & Environment .7 (3&4): 955.960
  16. Neissi , L., M. Albaji , and S.Boroomand Nasab. 2020. Combination of GIS and AHP for site selection of pressurized irrigation systems in the Izeh plain, Iran. Agricultural Water Management. 231:1-8.
  17. Saaty, T.L. 1977. A scaling method for priorities in hierarchical structure. J. Math.Psychol. 15: 228–234.
  18. Saaty T. L. 1980. The analytical Hierarchy process. McGroww-Hill. Inc, pp. 270.