نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری تخصصی آبیاری و زهکشی، گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز.
2 دانشیار گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و دانشگاه تبریز.
چکیده
میزان بارش سالانه و مهمتر از آن توزیع زمانی بارش، از اصلیترین عوامل تعیین کننده عملکرد در شرایط دیم محسوب میشوند. بنابراین ارائه شاخصهایی از بارش که ارتباط مفهومی معنیداری با نوسانات عملکرد داشته باشد، ضروری به نظر میرسد. در این بررسی، ارتباط بین شاخصهای یکنواختی بارش با عملکرد گندم دیم در تبریز در یک بازه زمانی 19 ساله مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین، به منظور بررسی دقیقتر اثر بارشها، از شاخص زمان – بارش مؤثر (RTI[M1] ) استفاده شد که قابلیت بررسی اثر تغییرات توأم دو عامل زمان و مقدار بارش را بر نوسانات عملکرد محصول دارد. نتایج به دست آمده نشان داد که همبستگی بین عملکرد گندم و شیب خط یکنواختی (نسبت بارش تجمعی بر طول دوره رشد) در سطح یک درصد معنیدار بود درحالی که بین شاخص ناهمواری توزیع و عملکرد همبستگی معنیداری وجود نداشت. همچنین، بر اساس نتایج بهدست آمده، اولین رویداد بارش مؤثر، به عنوان مؤثرترین رویداد بارش بر میزان عملکرد گندم دیم است. بهنظر میرسد عدم کفایت بارشهای مؤثر بهاره که به عنوان یکی از دلایل اصلی پایین بودن عملکرد اراضی دیم نیز مطرح است، مانع از تبیین اثر مثبت بارشهای انتهای فصل رشد بر عملکرد شده است. لذا توصیه میشود بهمنظور ارزیابی دقیقتر اثر بارشهای نوبتی و شاخص زمان-بارش مؤثر بر عملکرد، یک نوبت آبیاری تکمیلی در مرحله پر شدن دانه انجام شود و اثر آن بر شاخصهای مورد مطالعه و در نهایت عملکرد بررسی شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Application of Precipitation Evenness and Effective Time-Rain Indicators to Estimate Rainfed Wheat Yield and Its Fluctuations in Semi-Arid Climate of Tabriz
نویسندگان [English]
- Mohammad Khaledi Alamdari 1
- Abolfazl Majnooni Heris 2
1 Department of water science and engineering, Agriculture faculty, University of Tabriz, Tabriz, Iran
2 Department of water science and engineering, Agriculture faculty, University of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]
Annual and seasonal rainfall distributions are the main determinants of yield in rainfed conditions, of which seasonal rainfall is more important. Therefore, it is necessary to provide precipitation indicators that have a significant conceptual relation with crop performance fluctuations. In the present study, the relation between rainfall uniformity indices and rainfed wheat yield in Tabriz plain was evaluated in 19-years period. Also, in order to examine the effect of precipitation more accurately, the Rain-Time Index [M1] [M2] (RTI) was used, which could indicate the effect of simultaneous changes of the two factors of rainfall time and rainfall amount on crop yield fluctuations. The results showed that the correlation between rainfed wheat yield and slope of uniformity line (ratio of cumulative precipitation per length of growing period) was significant at 1% level. However, there was no significant correlation between the uneven distribution index and yield. Also, according to the obtained results, the first effective rainfall event is the most effective rainfall event on the yield of rainfed wheat. It seems that the inadequacy of effective spring rainfall, which is one of the main reasons for the low yield of rainfed lands, prevented the explanation of the positive effect of late season rainfall on yield. Therefore, in order to evaluate the effect of intermittent precipitation and Rain-Time Index [M3] [M4] on yield more accurately, a single supplementary irrigation should be applied at the stage of grain filling and its effect on the studied indicators and yield should be investigated.
کلیدواژه‌ها [English]
- Precipitation Evenness index
- RTI
- Cumulative precipitation
- Yield fluctuations
- بنایان اول، م.، اسدی، س.، صالحی، ح. و کوزهگران، س. 1396. ارزیابی رابطه بارش تجمعی و عملکرد گندم و جو با استفاده از شاخص یکنواختی در منطقه نیمهخشک مشهد. نشریه آبیاری و زهکشی ایران، جلد 11، شماره 4، صفحههای 636 تا 646.
- سبزیپرور، ع. ا.، ترکمان، م. و مریانچی، ز. 1391. بررسی تأثیر شاخصها و متغیرهای هواشناسی کشاورزی در عملکرد بهینه گندم (مطالعه موردی: استان همدان). نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 26، شماره 6، صفحههای 1554 تا 1567.
- سهرابی ملایوسف، س.، فاخریفرد، ا. و بزرگحداد، ا. 1391. بررسی تأثیر نوبتی بارشهای پاییز و زمستان بر عملکرد سالانه دیم با استفاده از شاخص زمان بارش (RTI). نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 26، شماره 1، صفحههای 75 تا 84.
- شکوهی، م. و ثنائینژاد، س. ح. 1395. تأثیر دورههای بارندگی و شاخص SPI به عنوان شاخص تأمین رطوبتی بر عملکرد جو دیم (مطالعه موردی شهرستان تبریز). نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 30، شماره 1، صفحههای 210 تا 221.
- فرمهینی فراهانی، م.، میرزاخانی، م. و ساجدی، ن. ع. 1392. اثر تنش کمآبی و کاربرد مواد جاذب رطوبت بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم پاییزه در اراک. نشریه یافتههای نوین کشاورزی، شماره 3، صفحههای 263 تا 274.
- کمالی، غ. ع.، صدقیانیپور، ع. و صداقتکردار، ع. 1387. بررسی پتانسیل اقلیمی کشت گندم دیم در استان آذربایجانشرقی. مجله آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 22، شماره 2، صفحههای 467 تا 483.
- محسنیموحد، س. ا. ا. و اکبری، م. 1390. اثر حذف آبیاری در مراحل مختلف رشد بر عملکرد گندم رقم الوند (مطالعه موردی: همدان). نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 25، شماره 6، صفحههای 1386 تا 1394.
- مونسخواه، و. و مجنونیهریس، ا. 1396. تأثیر آبیاری تکمیلی گندم دیم بر شاخص رضایتمندی نیاز آبی در اقلیم نیمهخشک دشت تبریز. نشریه آبیاری و زهکشی ایران، جلد 11، شماره 6، صفحههای 1143 تا 1151.
- نخجوانیمقدم، م. م.، قهرمان، ب.، داوری، ک.، علیزاده، ا.، دهقانی سانیج، ح. و توکلی، ع. ر. 1395. افزایش بهرهوری بارش برای گندم دیم در شرایط مدیریت برتر زراعی و آبیاری محدود در بالا دست حوضه کرخه. نشریه پژوهش آب در کشاورزی، جلد 30، شماره 3، صفحههای 301 تا 315.
- هادی، م.، 1395. مطالعه تأثیر آبیاری تکمیلی و کاربرد سطوح مختلف پلیمر استاکوزورب بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم دیم. پایاننامه کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز.
- هادی، م.، خالدی، م. و مجنونیهریس، ا. 1394. بررسی تغییرات و تحلیل حساسیت تبخیر-تعرق مرجع در منطقه شمالغرب ایران. سومین همایش بینالمللی پژوهشهای کاربردی در علوم کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
- هادی، م.، جلیلی، س. و مجنونیهریس، ا. 1396. ارزیابی عملکرد گندم در شرایط دیم و آبی و بررسی امکان آبیاری تکمیلی گندم دیم با استفاده از آب ذخیره شده در کمآبیاری گندم آبی. نشریه آبیاری و زهکشی ایران، جلد 11، شماره 3، صفحههای 103 تا 411.
- هادی، م.، مجنونیهریس، ا. و دلیرحسننیا، ر. 1396. بررسی ریسک کاشت و تعیین زمان مناسب آبیاری تکمیلی گندم دیم در دشت تبریز. نشریه دانش آب و خاک، جلد 27، شماره 2، صفحههای 307 تا 320.
- Asseng, S., Turner N.C. and Keating, B.A. 2001. Analysis of water- and nitrogen-use efficiency of wheat in a Mediterranean climate. Plant Soil, 1: 127–143.
- Ashraf, B., Yazdani R., Mousavi-Baygi, M. and Bannayan, M. 2014. Investigation of temporal and spatial climate variability and aridity of Iran. Theoretical and Applied Climatology, 118: 35-46.
- Bannayan, M., Sanjani, S., Alizadeh, A., Sadeghi Lotfabadi, S., Mohammadian, A. 2010. Association between climate indices, aridity index, and rainfed crop yield in northeast of Iran. Field Crops Research, 118 (2), 105–114.
- Barzegar, A.R., Asoodar, M.A., Khadish, A., Hashemi, A.M. and Herbert, S.J. 2003. Soil physical characteristics and chickpea yield responses to tillage treatments. Soil and Tillage Research, 71: 49–57.
- He, Y., Wei, Y., Depauw, R., Qian, B., Lemke, R., Singh, A., Cuthbert, R., Mcconkey, B. and Wang, H. 2013. Spring wheat yield in the semiarid canadian prairies: Effects of precipitation timing and soil texture over recent 30 years. Field Crops Research, 149: 329-337.
- Kar, G., Kumar, A. and Martha, M. 2007. Water use efficiency and crop coefficients of dry season oilseed crops. Agricultural Water Management, 87: 73–82.
- Lopez, C., Banowetz, G., Peterson, J. and Kronstad, W. 2003. Dehydrin expression anddrought tolerance in seven wheat cultivars. Crop Science, 43: 577-582.
- Monti, A., Venturi, G. 2007. A simple method to improve the estimation of the relationship between rainfall and crop yield. Agronomy for Sustainable Development, 27: 255 – 260.
- Pala, M., Oweis, T., Benli, B., De Pauw, E., El Mourid, M., Karrou, M., Jamal, M. and Zencirci, N. 2011. Assessment of wheat yield gap in the Mediterranean: case studies from Morocco, Syria and Turkey. International Center for Agricultural Research in the Dry Areas (ICARDA), Aleppo, Syria. IV, 963-21.
- Yang, J., Zhang, J., Wang, Z., Zhu, Q. and Liu, L., 2001. Water deficit-induced senescence and its relationship to the remobilization of pre-stored carbon in wheat during grain filling. Agronomy Journal, 93: 196-206.
)